GC 12: French Puahphatna

Kidona Lianpi 12: French Puahphapa, John CalvinFrench Puahphatna

SOIRES-a kinialna leh Augsburg-a upna thu pulaakna  in  Germany  gam  sung  ah puahphatna hanga gualzawhna khat ahi hi. A nung ah a kum kum in kidona leh khuamial in a zui hi. Pawl kikhennate in tha kiamna a piang sak hi. Gaalte thahatnate in Protestan a bei mang sak ding tawh a hong ki bang hi. Mi tul tampi in a sisan uh tawh a teci panna uh a lak uh hi. Tualgaal hong piang khia hi. A thunei pen pen kumpi neu khat kumpipa in a mat ciang in  tua puahphat tawh kisai kinialna thu kawng ong kiheei khia hi. Kumpipa in agaal matpa pen khua pi khat pan khat ah akai kawi kawi hi. Ahih hangin a gualzawhna pen hun tomno khat sungin a bei hi. A gaal matpa hencip zo loin a khahsuah hi. A khan sunga suk mang ding a sawm thu-upna pen suksiat sak loh dingin thu a pia zaw ta hi. A kumpigam-a sum khukte leh ama nuntakna mah mah zong pia ngam zah in thukhial suksiat mang ding a sawm hi. Tu in tualgal in hong sim man-in a galkapte bei in a sum khukte a kangh hi. A kumpi gamke tampi in langdo sawm uh a, a net cip nop upna pen nen cip zo nawnlo in pung zaw sop hi cih a mu hi. Charles a 5na pa in vangliatna khempeuh a nei pa a lehdo kha hi. Pasian in ‘khuavak sak un’ ci napi, kumpipa in khua mialsa mah kip sak lai dih ni a ci hi. Ama ngimnate tung zolo hi. A kum cinglo, khan khin nailopi mah in galdona in nangh sak di-dek ahih manin a tokhom nangawn aap-khia in phungzi inn sung khat ah a ki phum cip ta hi.
 
Germany gam mah bangin Switzerland gam ah zong Puahphatna ading in khua hong zing hi. Mun tampi in puahphtna hong sangin a dangte in Rome upna ah, vot paih lah bangin, mitsi tentansa in a belh cip teitei uh hi. Thuman a saang nuamte bawlsiatna dingin212 atawpnaah tualgaal hong piang hi. Zwingle leh puahphatna-a a ki kholh pih mi tampi Cappel sisan kisuahnaah hong bei ta uh hi. Oecolumpadius zong hih suksiatna in buakin a sawtloin a si hi. Rome hong gualzoa, mun tampi ah a taansa uh munte ong ngahkik uh hi. Ahih hangin a tawntunga ngaihsut apia Pa in Ama nasepna leh a mite peuhmah nusia ngei lo hi. Anaute adingin a khut in huut khiatna pia ding hi. Leitung mun dangteah zong Puahphatna nasep mai nawt nadingin nasem a guang hi.
 
Luther pen Puahphapa ci in a kitheihma pek nangawnin French gam ah khuavak ding na ki pan zo ta hi. Khuavak a mankhia masa pen pa in, puteek, Lefevre ahi hi. Amah pen laisiam mi, Paris University-a Professor ahi hi. A thanuam, mihoih ahih manin Papistte’ nuam mi khat ahi hi. Amah in khanglui laite a zonkhiatna lam in Laisiangthothu hong mukhia a, a sangnaupangte sim ding in agen hi.
 
Lefevre in misiangthote zahaakna khawng a hanciam mah mah khat ahi hi. Tangthu sung a misiangthote leh thahna thuakte thute gelh ding in pawlpi tangthute panin thu a khawm tuah hi. Tua pen naseep thupi hong suak in, tam pi mah zong a kalkhia khin hi. A lungsim sungah Laisiangtho pan in zong huhna ngah thei ding lam en in Laisiangtho sim hong ki pan hi. Tua panin misiangthote omzia hong mu thei napi Romete ciamtehna bang hong hi nawn lo mawk hi. A lungsim sung ah khuavak in tuiciin bangin hong vung hi. A lungsim hong patau in, amasep dinga a seh nasep nusia in Pasianthu bekah hong kipia ta hi. Tua a manpha thumaan a muh pen hilh dingin hong kipan hi.
 
Luther leh Zwingle te puahpha ding in a kipat ma 1512 kum in Lefevre in lai na gelh zo a, ‘A tawntung nuntakna ngah theih nading-a hehpihna in upna hangin a hong sep sak theih tua dikna a hong pia Pasian bek ahi hi.’ na ci ngei zo hi.- Wylie, b. 13, ch. 1. Hotkhiatna thu thukpi gen bel in a nei hi.’ Aw, gen khiat zawh hoh tua zaha thupi kikheelna, mawh banglo Pa kimawh sak a amawhte ki suahtaak! Thupha a hi pa in samsiatna ngah in, samnsiatte thupha ki pia; 213 nuntakna ahi Pa in asite hin nadingin sih lawh a, Vanglianpi pen khuamnial in tuamin bang mah theilo a buai gawp lelte vaang a kipia hi’ na ci hi.— D’Aubigne, b. 12, ch. 2(London ed.).
 
Hotkhiatna minthang pen Pasian bek neih thu ahi hi. A hih hangin sawlman nading bek mihingte neih tha ahi hi.’ Nang zong Khrish pawlpi mikhat nahih leh ama pumpi tunga nate khat na hi pah hi. lh Pasian in lim leh meel a nei na hi hi…. Aw, mite in tua thu thei le uh bang zah in sang gamtat ding uh a, mawh baang loin siangtho takin nungta nuam ding uh hiam? Amau sunga om vangliatna tawh khaikaak le uh bang zah in ki hawm thawh ding uh hiam? Tua vangliatna leh minthanna pen mihing mit tawh kimu thei lo hi. Hih leitunga om minthanna lelte pen amial dide bang bek muthei mah ding uh hi ven!’ – Ibid.  Lefevre ii sang naupangte lak ah ama kammal te limtaka ngai pawlkhat a om hi. Tuate in siapa uh a a daih nung a sau veipi ciangin thuman na gen zom lai uh hi. Tuate lak ah William Farel zong a om hi. Nu leh pa hoih sunga upna phincill tak leh pawlpi hilhna bang tawh a kikhang khia sah ahi hi. Sawltak Paul in ama thu agen ciangin ‘Kote biakna sungah a hahkat pha diak Farisai pawl a kicite sunga ka om cil a kipan in ka nunak zia khempeeeuh a gen nop nak uh leh hong gen thei ding uh hi’ (Sawl. 26:5) acih bangin ci nuam leh ci thei ding ahi hi. Romete sunga ki aap pha mahmah khat hi a, pawlpi lang pang vannuai suk siat nopna tawh a sa val val mi a hi hi. ‘Pope lang pan-a thu gen ka zak nak leh keeivom lungso bang in a ha gawi khat ka hi hi’ ci in a kikheel ma anuntk zia a gen hi.—Wylie, b. 13, ch. 2. Gimlo tawllo in Lefevre tawh kithuah in misiangtho te zahtakna a pia ngei Paris khua sunga biak inn leh biakna tau te ah biakna pia in misiangthote’ guh koihna te a zep nading in letsong khawng a pia pia pa ahi hi. A hih hangin tua bawlnate in lung muan na pia zo lo hi. Mawhna a phawk ciangin tuate bawl in amah le amah a kigawt hi. Ahih hangin tuate in a dahna nilkhia zolo hi. ‘Hotkhiatna in hehpihna hang bek hi’cih puahphapa kammal pen vantung pan-a aw hong ging zak bangin hong za hi. ‘Mawh neilo pa kimawh sak in mawh nei mi ki khah hi’. – Wylie, b. 13, ch. 2. 214
 
Farel in thuman lungdam tak in a sang hi. Paul mah bangin kikheel a, khang lui thuciinte’ hen cipna pan ki heei khia in, Pasiantate’ suahtakna sung a bel hi. Sapeel keivom bangin mithah nopna lungsim nei nawnlo in daai takin lung nem migi in tuuno a hong bang hi. Pope kiang pan ki khen khia siangtho vilvel in Khrish Jesu kiang ah hong ki pia kik hi.’ – D’Aubigne, b. ch. 3.
 
Lefevre in a sangnaupangte tunga khuavaak a theh khiat khiat laitak in Farel in pope khut sunga a om lai a a hanciam mah bangin Khrish nasepna ah zong hong kuhkal in mipi mai ah teci apang hi. Pawlpi vangliatna ukpi khat ahi Meaux a bishop pa zong tua zawh a sawl loin amau tawh hong ki pawl beh lai hi. Sia dangte in zong amau din mun ciat pan un amau pilna neih zah tek zui in thuman tangkona ah hong pawm tek uh hi. Lokho mi, khutsiam nasem mite pan kumpi inn sung dongin, mihing aniam asang, a cial cial in a lawh to hi. Tua hun a gamuk kumpi Francis khatna pa sanggamnu in zong puahphatna thuman a na saang hi. Kumpi pa leh anu mah mah in zong tawlkhat sung deihsakna hong nei uh ahih man in puahphate in France gambup pen
Lungdamnathu tawh kizo thei ding hi ci in a lam en uh hi.
 
Ahih hangin amau lam etna bang in a hong piang kei hi. Khrish nungzuite sit telna leh bawlsiatna in a nangak gige hi. Ahih hangin hehpihna tawh tua thu amau mit pan in kiliah sak hi. Tawl khat sung teng lemna hong om sam hi. Tua thusia a thuak dingte uh a zawh theih nadingun tha hong ngah uh a, puahphatna in nawhsa in mai a nawt hi. Meaux-a bishop pa in ama gam sung tenga sia semte leh pawlpi mite tungah tha nuam tak in na sem hi. Thu thei lo, tatsia-a khuaval a zulhtat siampite paai khia in gamtathoih leh pilna neite tawh a khek hi. Bishop pa in amite in amau mah mah ading in Pasian thu atheih ciat ding uh deih sak mah mah ahih man in, a sawtlo in a theisak ciat zo takpi hi. Lefevre in Laisiangtho Thak na tei khia in, Luther in Germany pau in Wittenberg pan a na hawm khia hi. Bishop in ama gam sung teng ah hih thu a theh khiat nading sep theih teng sitlo in sem ahih manin, lokho mite khut sung dong ah Laisiangtho hong tung ta hi.
 
Tui duh in a dang tak khualzim gim mi in luitui siang a delh uh bangin mite in tua vantung thu siang a na saang uh hi. Lokho mite, khut nasep siamte khawng in a nasep kawm kawm un Laisiangtho thuman215 gen uh a, a kitha lawp suah uh hi. Nitak ciangin zu zuakna peuh ah a kikhop tangun a innte uh ah ki hawh in, Laisiangtho sim in thu a ngen khawm uh hi. Tua milomte tung ah kikhelna lianpi a hong tung hi. Mizawng genthei, gimpi-a nasemte hi napi uh in amau nuntaknate ki puahto in Pasian vanglian ah pah tak huai hong cing uh hi. Ki niam khiat in ki it uh a, siangho in, Lungdamnathu in a nasep gahpha teng a maute lakah hong gah khia hi.
 
Meaux pan-a tang khia khuavaak in gamlapi a taan hi. Nisial in mi ki kheel thak ki muh beh den hi. Kumpipa in phungzite lungsim kawcik tawl khat sung meek cip a ahih hang in a tawpna ah papal makaite vang mah hong ultung kik hi. Sih nading kihaalna khuam a mai uh ah kiphut hi. Meaux bishop pa pen tawkik zaw ding maw meikuangah pai zaw ding cih a ki teel sak hi. A tawpna ah a baih lam zaw pen a teel hi. A hih hangin a nungzui tuuhonte amah bangin puklo in akip din uh hi. Mi tampi in meikuang sung panin thumaan teci pang uh hi. Amaute in kihaalna khuam phung pan in teci pang uh hi. Hun nop lai-a thuman a zakha ngei nai hetlo a kiniam khiat Khristian tul tampite ading in tangkona leh teci pan’na asuak hi.
 
Mi niamte leh mi zawngte bek in zahkona, bawlsiatna lakah Khrish ading teci a pang ahi kei hi. Kumpi huang sung, leh ukpi inn sungte-a kumpitate lak pan in zong, hauhna liatnate nusia in thuman a teel zaw leh anuntakna nangawn uh apia mi hong om hi. Bishop puantual leh lukhu bemte sangin kumpi galhiamte in lungsimpuak ahang san zaw anei zel hi. Loius de Berquin pen Knight kici galhaang mintha’na a ngah, lungtang puak zia kawk a banglo ukpi te suan le khak khat ahi hi. Gamtat hoih in laisiam mi ahi hi. Laigelhpa khat in ama thu a genna ah, ‘ amah pen papist thukhente a zui pha diak, mawh pulakna leh thuhilhna tampi aza, Luther nung zuihna amudah te a pakta mi ahi hi,’ ci hi. Ahih hangin midangte mah bangin Laisiantho ah hong lungtu ve a, lam dang sak huai zah in ‘Romete upna ahi lo Luther upnate’ hong mukhia hi. – Wylie, b. 13, ch. 9. Tua a kipan in amah mah Lungdamnathu tangko nasepna ah hong ki pia hi.

216
‘French gam buppi-a ukpite lak ah laisiam pen pen,’ leh pianpih navaakna anei, thugen siam, leh a hangsan’na leh a kuhkal na te aki baan theilo kidem zo lo hi. Zum thuteah huzaap nei in, alian kumpipa tawh ki itpa khat ahi hi. A gam bup adingin Puahphapa ahi dingin mi tampi in a lemen uh hi. Beza in hoh, ‘Francis khatna pa pen me piapa nih na ahih leh Berquin pen Luther nihna hi ding hi,’ ci ngei liang hi. Papistte bangin , ‘ Amah pen Luther sangin suuk zaw mawk hilo ahi hiam?’ ci uh hi. – Ibid. France a Rome pawlte in kihta mahmah takpi uh hi. Amau in amah upna pial ci in thong sung a khia uh a, ahih hangin kumpipa in a khah khia kik hi. Kum tampi sung mah buaina ki zom zom hi. Francis in Romete leh Puahphate kikalah langkaai kawi-kawi in phungzite gitlohna khah zel daltan zel hi. Berquin pen pope pawltein thum vei thongah khia uh a, kumpipa bekin lakhia zel hi. Bang hang hiam cih leh ama pianpih pilna leh a nuntak zia a mipi suakna paakta in biakna lam uliante muh dah etsatna a thuak ding a phal kei hi.
 
Berquin pen France gam sung pana a taai simte nung zui dingin ngen hi. Tuahi kei leh a lau huai theih nading ziate zong ahilh khol uh hi. A meidawi, hunhoih bek a ngak, pilna sangpi nei napi lungsim gina a neilo, thuman sang in a nunna a thupi sak zaw Erasmus in Berquin a laikhakna ah, ‘Gam danga Sawltak(ambassador) sem ding ngen inla, Germany ah khual va zin dih in. Beda leh lutang tul nei-a mun citenga guu aphih kawi-kawi pa na theih sa hi. Na galte galkap honpi a kici ahi hi. Na nasepna Jesu Khrish’ aa sangin hoih zaw hel mah ta leh amau in nang hong suksiat ma siah un hong khah lo ding uh hi. Kumpipa hong kepna bek muang khin lua kei zaw in. Thu piangte ah kei pen theology tawh hong pawm kei zaw in’ a ci hi— Ibid.
 
Ahih hangin tua launa in Berquin tha khauh sak leh bung hi. A leitung vai le angsung bek khual den Erasmus lam lahna a man sangsik in 217hong hanciam phazaw kan hi. Amah in thuman gum ding bek hi nawnlo in thukhial kawk khia ta hi. Romete in amah mawh sak in a upna khial a cihna teng uh amau tungah leh suat zaw nuam ta hi. Amah langpang a nasia pen pente in Paris University sangpi pan-a Pasianthu asiam Doctor leh phungzi honte ahi uh hi. Minam sung pan leh khuapi sung pan-a thunei lian pente zong ahi uh hi. Amaute laigelhna sung panin Berquin in mipi mai ah ‘Laisiangtho tawh kileh bul, upkhialna’thu 12 tak lak khia in kumpipa in tua kinialna a khen sak dingin angen hi.
 
Kumpipa in anial lamte hih theihna leh ngentelna dawk sak nuam kawm leh hih phungzite kiphatsakna niam khiat suk theih nadingin hun hoih ngah kisa kawm ahih manin lung dam in, Romete in Laisiangtho thu mah tawh amau upna a huu ding in a sawl hi. Thong khiatna, gawtbawlna, thau vui thau tang mah zatna, leh hal lupna te zang lo-in, a tua ci ciang lel tawh nasep ki tawm zawh mah mah ding cih a thei uh hi. Siingkuang leh aikuang ki heei in, tu-in, Berquin kiat nading munah amua kiat tuak zaw mawh uh ahihna a mu uh hi. Lau ge-gapsa in bang ci leng suakta thei ding ih hi hiam? ci-in lampi a zong zaw ta mai uh hi.
 
‘Tua hun laitak in kongzin kiu khat ah nu ngak siangtho lim khat naki satsia hi. Tua in khuapi bup a patau sak hi. Tua mun ah mipi hong ki sung zua-zua hi. Dah in a heh uh hi. Kumpipa zong dip kua hi. Tua mun ah phungzite hong ki leii hang sak mah mah uh a, ‘Hi pen Berquin upna gah hi. Na khempeuh ki lumlet ding hi ta hi. Biakna ahi-a, gam thukham ahi zongin, kumpi tokhom dongin hih Luther pawlte kipawlna in lumlet ding hi ta hi’ ci-in a awng keek uh hi.— Wylie, b.13, ch.9.
 
Berquin ki man leu leu hi. Kumpipa Paris pan in ki hem khia a, phungzite in a ut bangin na sem ta uh hi. Puahphapa thu ki sit in sihna thuak ding in khensat uh hi. Francis in amah gum ding in hong ki golh man khak ding launa-in tua thukhena a piakkhiat ni mah un asem pah uh hi. A sun ciangin 218 Berquin pen thahna ding mun ah puak uh hi. Mihonpi in tua thu piang teci pang ding in va en zia zua uh hi. Mi tampi in France gambup-a ukpi minthang galhang pen pa thuakna lamdang sa leh diip kua sa in a va mu uh hi. Lam dang sakna, lung ham-a hehna, 
 
35
muhdahna tawh mite mai khing gawp hi. Ahih hangin khatpa mai bang mah liim in a liah kei hi. Thah thuak dingpa mai suah leh lungsim buai hetloh in a Topa hong ompihna bek a kilang sak zaw hi.
 
Ama tuan’na leng ginalote, a bawlsiate mai gum mitsitnate, leh mulkim huai-a siding ahihna te ngaih sun in aphawk kha man het kei hi. Sihna pan a hingkik, Hell kong honna tawhtang a kem, anungta tawntung pa a kiang ah om cih bek a phawk hi. Berquin mai suah pen vantung vanglian leh lungmuanna tawh a taang hi. Puan hoih a tee dial-dial, ‘ a lum a neel, a sah(velvet), satin-damask kici te khat a silh hi.’ –
 
D’Aubigne, History of the Reformationb in the Time of Calvin, b. 2, ch. 16. Amah pen kumnpite’ Kumpipa mai-a a upna kisittel ding hi a, leitung vantung buppi mai ah teci pang ding ahih mah bangin ama lungdamna pen dahna in meel hem sak lo in, dah lim ki mu lo hi.
 
Kongzing teng mi dim hi. Tua lak nawk in dam dam in ki pai pih hi. Mite in a maisuah mial hetlo in zawhna lungdamna tawh kidim zaw cih mu in lamdang asa mahmah uh hi. A maute in, ‘Amah pen biak inn sunga tu-a thu siangtho lungngai ( ngaihsun) tawh ki bang thong hi lo hiam?’ ci uh hi.— Wylie, b. 13, ch.9.
 
Kihaalna khuam phung panin Berquin in mipi zak dingin thu tawm a gen hi. A hih hang in phungzite in thu buai piang kha ding lau uh ahih manin galkapte in a gaal hiamte uh tatging sak in, khut beeng in a buai gawp sak uh hi. Tua ahih manin thahna thuak dingpa’ aw kizazo nawnlo hi. Tua bangin Paris a laisiam pen leh biakna makai lian pen te in ‘1793 kum cianga thahna thuak dingte’ sihkuan thu-vaikhakna kammal siangtho te mukpik san na ding thu khat 1529 kum in ana koih uh hi’— Ibid.
 
Berquin pen ki gawlmeek in meitawh ki haal hi. Tua thu ki thanga, France gam bup-a puahpha a lawmte in ama sihna hang in a dah uh hi. Ahih hangin ama lah sa limte maimang ngei nawn lo hi. 219 Thumaan teci pangte in Eite zong tua sihna te lungdam taka thau ding in ih kiging khin zo hi. Ih mit in hong tung ding nuntakna bek ih mit suan hi” ci uh hi.— D’Aubigne, b. 2, ch. 16.
 
Meaux-a bawlsiatn a laan’ sung teng puahphatna thu ahilh siate a thu hilhna letmat te uh ki sut khia ahih man in, mun dang ah a pai khia uh hi. Lefevre zong tawl khat sung Germany ah a va pai hi. France nisuahna lam gam, a pianna khua ah ah Farel hong ciah in khuavak hong theh khia hi. Meauz khua-a thu piangte na ki za khin a, thu ngai nuam mi na tam ahih manin a man zong hangsantak in thuman gen in teci a pang hi. A sawt lo-in thuneite in amah gam daai sak nuam in, khuapi pan in a nawh khia uh hi.
 
Mipi mai ah thu a hilh theih nawn loh hangin zanglei khua te ah zin kawi kawi in mi inn sung te peuh, gamlak mun daai te peuh ah ahilh hi. Gammang tulak, suang kawm kaw-hawm te peuh beel in a neu lai-a a gamvak vakna munluite peuh a beel hi. Pasian in anasia zaw sittelna thuak ding in a pia hi. “Satan’ tukalhna, bawlsiatna, zialgawpnate hong ki hilh khol zah kiam het lo in ka thuak theih zah sang a nasia zaw ka thuak hi. Ahih hangin Pasian in ka Pa hi den a, Amah in ka tangsapte a hong pia zel hi. Ka tangsap thahatna zong hong pia den ding hi.” ci hi.— Ibid., b. 12, ch. 9.
 
Sawltakte hun lai mah bangin bawlsiatna in Lungdamnathu a khangsak zaw”ahi hi. Philip 1:12. Paris leh Meauz pan a ki hawlkhiat uh ciangin “a ki thehthang mit e pai kawi kawi in thu a hilh uh hi.” Sawl. 8:4. Tua bangin France gam mun citeng ah thumaan lut kawi kawi zaw hi.
 
Pasian in Ama nasepna a theh khia dingin nasem ding mite a na ki gingsak lawikawi hi. Paris-a sang khat ah khangno thudam, thu ngaihsun thei, lungsim picing in a khua muJohn Calvin kici mi khat a om hi. Amah kawk bang lo in nuntak zia ah lungpilna leh biakna kin in aki mu hi. A pianpih pilna leh a pilna a zat dan pen College in a angtan pih hi. John Calvin in pawlpi a huu mi muan huai pen khat suak thei 220 ding hi ci in ki lam en hi. Ahih hangin Pasian kiang pan-a khuavaak taangin amah a khumcip pilna leh khanglui-thuciin-upna kawmdal pailet-in Calvin ava mukhia hi. Amah in upna thak thu pen ciliing liang mah in a zak ciangin cik zialo in mei tawh haallupna a thuakte in athuak lel ding mah hi ci-in amu hi. Tua bang laitakin, kiging khollo pi in, upna pialte khat tawh ki talsik ahih manin Romete upna leh Protestantte upna khaikaak in sittel ding hong kul hi.
 
Puahphate tawh a ki pawl Calvin’ inn lak sanggamte khat Paris ah a om hi. A behta unkimu in Khristian a buaisak den thute a kikhum zel uh hi. Protestan ahi Oliveton in leitung ah biakna nam nih a om a, tua biakna pawl khat pen mihing phuah tawm, ama gamtat hoihna thaman tawh hotna a zong ahi hi. A khat pen bel Laisiangtho thu a om banga Pasian piak khong hehpihna bek muanga hotna a lam ente ahi uh hi” a ci hi.
 
Calvin in, “Na upna thakte bel ke’n hong sang zo kei ning. Ka nuntak sung tawntung khialhna sunga nungta a hong sa hi ve teh maw?” a ci hi.— Wylie, b. 13, ch. 7.
 
Ahih hangin a lungsim sung ah a ngaihsutna hong khanghlo in tua thute a mangngilh zo kei hi. Alupna inn deisung ah amahkia in a sanggampa kammal pen a ngaih sunsun hi. A mawhnate phawk tel in thutang taka a khen Topa mai ah palai neilo-a om ahih lam a ki phawk hi. Mi siangthote ma suan ding cih thute, thupha bawl ding cihte, leh pawlpi zeh tuam tuamte lel in mawhna pan hotkhiatna pia ding in vaangnei lo hi cih thu hong man khia thei hi. A mai ah tawntung mai man nading lungkiat huai thu khat longal adang bang mah omlo ahih na hong mu thei hi. Tua a lungkiatna te bei thei nadingin pawlpi sunga Doctorte a ahanciam uh hangin a bang mah a lawh zo kei uh hi. Ki pulaaknate, ei le ei kigawt bawlnate, a ki pan khiatna neilo tua bang gamtatnate in Pasian kiangah khaate lem kik zolo hi cih hong mu khia hi. Tua gah neilo ki thasaanate ngaih sunsun in a om laitak in Calvin in mipi umm cih upna pialte ki haalna a va mu kha hi. Tua a ki haal mipa maisuah in lung muang tak in a omlam a dawksak hiau mawk hi. Tua a muh ciangin lam dang hong sa sawn sawn hi. Tua a lipkhap huai bawlsiat leh sih nadinga pawlpi thukhenna a omsa kawm pan mah in, pawlpi thu zuihna hanga haksa pi leh genthei lungziinga a a nuntak zia tawh aki leh bulh ding in tua sangnaupangpa in a upna leh a haan ahong lak khia h. 221 Tua thu nial a cih te uh pen Laisiangtho a len cin ten te hi zaw mawh uh hi cih a thei hi. Ama’n zong tua Laisiangtho sim a a maute ngah lung damna pen ngah ve ding hanciam nopna lungsim hong khen tat hi.
 
Laisiangtho sung panin Khrish hong mu khia hi. “Pa aw, Ama kigawhna in Nang hehna hong dam sak a A sisan in ka siantho lohna te a sawp khia hi. Ama singlamteh in kei thuak ding samsianate thuak a, Ama sihna in kei hong tan khia hi. Kote in ki man’na neilo zuaupi teng tawh kong hanciam kha uh a, ahih hangin Nangmah in na thumaan ka mai ah meivak bangin nong det hi. Ka lungsim nong lawnga, Jesuh lo ngal in a siansak theih loh nitnate na hong mu sak hi” ci in a kap hi. Martyn, vol. 3, ch. 13.
 
Calvin in phungzi suah nading pilna ngah khin hi. Kum 12 a phak lim phetin pawlpi neu khat uk ding in a ki teel ngei hi-a, ama lu pen bishopte metsak den sa, pawlpi ngeina zui-a kizem sa ahi hi. Phungzi dinga aapna kinei nailo ahih hang in biakna na asem khat hi khin zo ta hi. Ama din mun ding leh zum zong nei in khasum a kituak zah zong asang khin ahi hi.
 
Tu in phungzi suah ding pen ngaihsun thei nawnlo ahih manin hun khat sung Law(upadi) lam hong sin hi. A hih hangin tua pen nusia ve ve in atawpna ah Lungdamnathu na seem ding in hong ki pum piak hi. Ahih hangin mipi mai-a hilh ding pen hong ki uai-kaai sak pian hi. Amah pen pianpih lungsim ah a meidawi leh a mulkim thei mi ahih tei hangin a pan mun a zawh nadingin akuhkal thei mi ahi hi. Lai sim beh lai ding zong a ut hi. A lawmte in a kut kut uh ciangin atawpna ah hong thukim a, “A pat ciil dinmun a niam mah mah khat ki laamto ding cih pen lam dang mah mah hi” a ci hi.— Wylie, b. 13, ch. 9.
 
Dai takin nasep hong kipan hi. A kammalte in leitung anel sak daaitui tawh ki bang hi. Paris khua a nusia hi. Lungdamnathu a it, gam meeng khat-a kumpineu asem Margaret kepna khua khat ah hong om hi. Tua nu in thuzui mite a na hu den hi. Calvin pen khangmoi lai a, thuman in, ki neih tawm ngeilo hi. Mite inn phual ah va hawh in a nasep a pan hi. Innkuante in kiim uum uh a, amah in Laisiangtho lem in hotna thute a sim khia hi. Thu za mite in thu manphate pua sawn in midangte kiang a tun uh hi. Tua pan in mun dang khuapi khua neute dong in a zeel hi. Ukpi innte a ki pan haampheng222 sungte dongin lut kawi kawi thei a, thuman teci pang dinga kipia dingin pawlpi a va phut kawi kawi hi.
 
 
Kha tawm khat khit ciangin Paris a hong tung kik hi. Tua lai ah laisiamte mipilte lak ah a neihngei loh uh kinialna a hong om hi. Tanglai paute a sin uh ciangin tua in Laisiangtho ah lut pih pahpah hi. Tua thuman in a lawn loh mite tawh ki nialna nasia tak in hong om zel hi. Romete’ gualzawh tuhna hangin kidona nangawn hong om hi. Calvin in theology lam ah kinialna te a siam mah mah ahih hangin hih a buai sangpi-a mite tawh kikup ding sangin a thupi zaw nasep a nei hi. A maute lungsim kilok a, thuman lut thei ding hong hi ta hi. College sangpi inn dei golpipi pen thu upna kinialna leh buaina tawh ki dim a a om laitak in Calvin in khuata te ah inn khat pan inn khat ah lut in mite laisiangtho sin pih in Khrish le a kikhailum pa thu a gen pih hi.
 
Pasian vaihawmsakna tawh Paris in Lungdamna thu a ngah theih nading lampi dang khat hong om hi. Lefever leh Farel kuutnate kinolh ahih hangin tua khua pi in thuman a zak theih nading dang khat hong om lai hi. Kumpipa in leitung ukna vai ah Romete leh Puahphate a kua lam lang gup nei tuan nailo hi. Margaret in Protestan lam pang ah zawhna a om nadingin France gam sung teng lamen in len veuvau hi. Amah in Paris khuapi sungah puahphatna thu kihilh leh a deih hi. Kumpipa omloh kal in amah in Protestan siate khat vaikhak in khuapi sunga biakinnte-ah puahphatna upna a hilh kawi kawi sak hi. Pope pawltein kham uh a, tua ciangin mang inn hong khia in kumpinu a lut sak uh hi. Inn dei khat pen seh khia in kikhopna inn dingin zangh uh a, nisial in tua hun in thu kihilhna om ding hi ci in deidan omlo in mi khempeuh hong pai in thu ngai ding in za sak zelzel uh hi. Tua hunzatna ah mite hong dim den hi.223 Biakpiakna inn dei bek hi lo in innpua lam a deipi sung zong mi a dim lai hi. Nisial in a tul lomlom in hong pai uh hi. Miliante, ukpite, Upadi siamte, sumbukte leh khutsiamte hong ki hel ciat uh hi. Kumpipa in mipi a kham sang sik in Paris khua sung a Biak innpi nih hon beh lai dingin thu a pia hi. Ni dang in khuapi sung pen Pasianthu in tua zah in lok ngei nai lo hi. Vantung pana nuntakna huih mite in diik kha uh hi leh a kilawm phial hi. Ahih hangin pawlpi ukte na ihmu mawk lo zel uh hi. Kumpipa in lah thuhilhna khawl sak ding in dal tan nuam nailo mawk ahih manin mipi lam ah a ki heei uh hi. Mipi te thuciinte leh laitheilo te phut tentan a om a muh uh ciang in kigimneih kholh na leh lauthawng sakna zangin a septheih khem peuh tawh mipi a buaisak ding in aki pan uh hi. Tanglai Jerusalem mah bangin Paris khua in zong a zuauthu hilh siate uh tungah ki mot ap uh hi. A maute nopsakna a pia pa phawkloh man-n daan a thuak ding uh lam zong a seh kha kei uh hi. Khuapi sung ah kum nih sung thu ki hilh a, tua sung in Lungdamna thu a saang mi tampi mah a om tei hang in a tam zaw mah in a nial ve ve uh hi. Francis in lah, biakna ki thuaklana omsaklo tei na pi in, ama nasep ding teng a sem lel hi. Pope pawlte-in nidanga a bawl den ngeisa bang mah in biak innte kalh cip in ki haal tumna khuamte a phut kik uh hi.
 
Calvin pen Paris ah om lai a, mai lam khuavak theh khiatna nasep nading in kigingin, lai sim in thu ngen in a lungngai-ngai hi. A tawpna ah amah pen muan lahna lungsim in a gak cip hi. Thuneite in amah haltum ding in a seh uh hi. Lungmuang a om laitak in, hu sam liangin, a lawmte hong taai in a inn dei sungah hong lut uh hi. Athu teng a hong gen uh ciang in amah man dingin bute hong pai uh hi cih a gen uh hi. Tua laitak in kongkhak pua nung nakpi in hong ki kiu hi. Tai mang ding hun om nawnlo ahih manin a lawmte pawl khat in mi man ding bute kong khak ah a na tuan tual sak uh hi. Tua sung in a taikhiat theih nading in a lawmte in kong vangneu pan in amah khia suk uh in, khua pi pua lam dongin a taai suak sak uh hi. Puahphtna a a lawmte bukno khat sungah a bu hi. Ama pawlte kizep bang in kizem zel lel in, tupek khat liang puak in Leitaw lam ma nawh in a zin suak lel hi. Margaret ukna gam a va bel hi.— D’Aubigne, “History of the Reformation in the Time of Calvin, b. 2, ch 30.
 
Hih lai ah kha tawmkha sung a om hi. A lawm hoih khat kepna tawh lai peuh a sim sim lel hi. Ahih hangin France gamsung tengah thu hilh nuam lua224 ahih manin naseem lo in sawt veipi a om cip thei kei hi. Tua thusia teng hong ven’ phet leh University zong a omna, Poitiers gam thak ah a va pai hi. Tua munthak ah Lungdamnathu a za nuam gam a va mu hi. Mi khempeuh, a lian a neu ci lo, in Lungdamnathu za nuam in a ngai uh hi. Mipi mai-a thuhilhna omlo a, ahih hangin ama zintun’na ahi Menzipa inn leh, khat vei vei, kumpi huan sungah Calvin in Laisiangtho lem in a tawntung nuntakna thu ahilh mite in a ngai uh hi. Thu ngai mi hong ki beh lap in tawl khat khit ciang in Calvin in khuapi pua lam-a kikhop ding lung muan om zaw hong sa hi. Kuam kaw-cik thuk sunga sing hiangte leh suang zum kaai sukte in a liahna kawhawm mun khat ki khopna mun ding in a teel uh hi. Mihon no no in khuapi pan pai khia uh a, lam tuam ciat tawn in, tua lai ah aki tuah uh hi. Hih mun daai ah Laisiangthote simin a ki hilh uh hi. Hih lai mah ah France Protestantte in nek khawm bawlna masa a nei uh hi. Hih pawlpi neu in thuhilh ding siate a puak khia uh hi.
 
Calvin in khat vei Paris va pha kik hi. France gam in puahphatna thu saang ding a lam etna bei nailo hi. A hih hangin nasep theihna lampi khempeuh phial a ki khak hi. Lungdamna thu hilh peuh leng meihaalna khuamphung zuat a kul ahi hi. A tawpna ah Germany gam zuat a sawm hi. France gam nusia theilo kha zenzen hi leh France gam Protestante kithahna ah a ki helkha ding a hi zen hi.
 
French puahphatein Germany leh Switzerland gamte mah bangin amau gam ah zong a minam bup in hang san tak in ding khia in Romete thuciinte phiat khia leh a deih mah mah uh hi. Mawh pulaakna tawh kisai laidal France gam sung mun khem peuh ah zankhat thu in khuam tung leh kawm tung teng dim in a ki suang hi. Hih thu in puahphatna thu mai a nawt sak gen loh in thukhenna gilo a tung sak hi. A na semte bek hi nawn lo in tua puahphate’ meeltheih khempeuh dong suksiatna dingin France gam bup a lawh sak hi. Tua in Romete lung gulh mah mah den tatsiatna hong piang khia sak zaw hi. A kha lau den a thupial peuhmah suk siat ding a ngen den te in kumpi tokhom kip nading leh a gam gal muanna piang sak ding cih paulap den uh ahih man in a ngente deihna a tun nadingin kong a hong khia hong suak zaw mawk hi.
 

225

Tual hiam gaal hiam akithei zolo khut khat in kumpipa omna inn dei kongpi tungah tua laidalte a va suang se zen hi. Kumpipa ahong lung kham hi. Hih lai dal sung ah khang tawntunga kizahtakte siit hetlo a, lang panna a ki gelh hi. Hih a bawl huailo hang sanna Kumpipa mai a hong ki lah ciangin Kumpipa a heh sak hi. Amah in tawm vei sung paulo in ciliingsa in en in lamdang asa hi. Heh sa in kam hong pau khia a, “Luther pawl ahi a, ahi kei zongin a vekpi in man khia dih un. Avekpi in ka vat mai ding hi” a ci hi.— D’Aubigne, b. 4, ch 10 . Ai ki saan ta hi. Kumpipa in Rome lam ah pangin a koppih ta hi.
 
Paris khua sung a Luther pawlte khempeuh mat ding thu a ki bawl pah hi. Khut siam mizawng, puahphatna thu a um, a kikhop simna uha thu umte a zawnzel khat kiman in ki haalna khuam tung ah that pah ding in a tawng uh hi. Khuapi sunga Protestant inn teng ah papa sawltakte a pai pih kawi kawi ding in a ki sawl hi. Amah in vaihawmna hoih lo te a theih ciangin lau in ton cip kik pian hi. Ahih hangin meikuang kihtaakna in a lawmte teng heekpa a suak sak hi. Mipi pai masa in a kizom deet-daat in siampite, mei haal bung tawite, phungzite leh galkapte in um cih sa in Morin kici kumpite thukanpa, tua miheekpa tawh dam dam in khuapi kong zingte ah a pai uh hi.”Siangtho pumpi” zahtakna lim lahna a ki bawl Mass pen thunial te in amin a daisak uh a siansuah kik nading paulap in a bawl uh hi. A sung thu alau huai lua ahi hi. Luther pawlte khat’ inn-gal a tun’ uh ciangin bang mah thu genlo pi-in tua mi heekpa in lim lahna khat a nei hi. Tua a kigual-a pai ngeet-ngaatte khawl uh hi. Tua inn sung va lut uh a, 226inn kuante kaikhia in sik khau tawh a khih uh hi. A kihtak huai mihonte ding in a pai leu leu uh hi. Amaute in inn khat beek siit lo in a neu alian, collegete leh universiti nangawn dongah alut uh hi. Paris khua sung khempeuh Morin in a liing sak hi. Tua pen ukna lipkhap huai hun ahi hi”— D’Aubigne, History of the Reformation in the Time of Calvin, b. 4, ch. 10.
 
A thuakte pen a gilo pen pen bawlsiatna tawh a si uh hi. A thuak mite in sawt veipi a gim siat theih nading in a meikuangte a ki nak kuansak lua lo ding in thu aki pia hi. A hih hangin amaute in zawhna tawh a si uh hi. Amaute kipna kilok zo tuan lo hi. Pasian a muanna uh kiam tuanlo hi. A bawlsia mite in tua kipnate mu in amau mah in lel a kisa zaw ve ve mai uh hi. “Mi haalna taute Paris khua sung teng hawm kimsak dil dial uh hi. A mau sih dan a lipkhap huaina hang in thulampialte hih ding a ki ut loh nading deih na in ni tampi kizom in a kuang thei ding in a bawl uh hi. A tawpna ah Lungdamnathu om lai a meetna a ngah ve ve hi. Hih bang lungsim puak in koi ci bangin mihing hong khan suah ding cih Paris khua bup in amu thei uh hi. Thahna thuakte ki ciang vetvat hi. Tua zaha mui bun thuhilhna pulpit dang omlo hi. Hih mite in tua kithahna mun ah a lungdamna tawh maitai zaw mawk uh ahih man in, meikhuang laizang ah hangtak in a ding ngam uh hi. A maute a liam sak mite’ mawhna mai sak zo ding in lungnem ve ve lai hiau mawk uh hi. Hehnate hehpihna tawh, muhdahnate itna tawh a kikheel zaw ta hi. Tua manin Lungdamnathu a lunggulhna uh dal zawh loh in hong uang zaw sem hi.— Wylie, b. 13, ch.20.
 
Siampite heh in Protestantte lang pan nading a lip khap huai thei pen pen mawh siatna lai hawm khia zel uh hi. Amaute in Katolik te a lom a tangh in that ding , kumpi gam lumlet ding, kumpipa nangawn that ding ci uh hi cih in a lawt uh hi. Tua a lawtna te uh maan hi cih theih nading neng cik khat zong om lo hi napi hih a gen kholh uh thusiate a hong taang tung ding lim in hong dawk hi. Thu tuam tuam tawh upmawh loh dingin a leh lam lam pan sepna khawng a zangh uh hi. Mawh neilo Protestant te tunga Katolikte gitlohna te a thuk kik nading guu a khol khol suak uha, kum zalom tampi pek pan a a kigen khol khol kumpipa mah mah leh a gam alei leh a ukna dongin ki susia ding a ki ci pen Lawkite leh pope pawlte kikop in hong sem uh ahi hi. Hih thu pen Protestant te hang hi lo in aki gawi cipna hang in tua zawh kum 30 ciang in France gam ah lipkhap huai zah in hong tung phing a hi zaw hi.
 
Ki muan mawhna, lung hiang neihna, leh launa te mite lakah a dim hi. Taangpi patauhna lah ah Luther pawlte 227hilh thu in mipil pen, mi vang nei pen leh nuntak hoih pen te lungsim bang zah in na bun hiam cih a ki mu hi. Nasepna zalian mun thupipite theih kholh loh loh in awng vat zel hi. Khutsiamte, laikhente, laisiamte, universiti-a siapite, laibu gelhte, leh zumpi ukte nangawn a omna meel kitheilo in mang diil deel zel thei hi. Paris pan in a zalom in taimang uh a, amau le amau thu in a pianna gam uh a nusia uh hi. Tua te pen bang hang hiam ci in a kidot ciangin a lam tuam tuam tawh kisai in Puahphatna upna a neih hang uh ana hi zel hi. Papistte in amaute thulampial dinga a ngaihsun het lo uh ahih man-a bang mah ki lawh lo-a om om te na hi zel uh hi. Tua ciangin ahehna uh hong so hi. Tua hehna pen mipi tungah tu sak mawk uh a, mi nautang teng in a thuak lawh uh hi. Lungdamnathu umte haal nading a kitawh meikhu in huih lak teng a mial sak hi. Thong innte zong a dim leet hi.
 
Francis Khatna pa pen kum zalom 16 kipat cil a hong thang khia pilsina lam ah ang tan pih cing makai minthang khat ahi hi. Ama huang sungah gam tuam tuam pana mipil teng kaih khop khawng nuam asa mi ahi hi. Pilna a deihna leh bang mah thei lo phungzite a sim mawhna mah in zong tua puahphatna thu dal lo in a khah hiit hiat sak hi. Ahih hangin thulam pialte siak siang nading hanciamna tawh hih pilna paakta pa in France gam buppi lai ki khen khempeuh siak mai nading thu a pia khia leu leu hi. Tua lai ah Francis 1 na pa in thuciamtehna tampite lak pan in khat hong lak khia hi. Khuak pilna bek in biakna kisuksiat sak loh nading leh bawlsiatna te daal zolo hi cih a hong dawk sak pa a suak hi.
 
France pen a mulkim huai mipi nasepna tawh Protestan hihna a susia gam khat a suak hi. Mass a ki mawhsiat pen vantung simmawhna suak ahih manin, kumpi pa in mipi aitangin mihompi mai ah sisan tawh mawh sut ding a, mipite in zong lampialte suksiat nading nasep ah aki hel hamtang na ding un kumpi pa in sawl ta hen ci in siampite in hamtangpi in a gen uh hi.
 
1535 kum January 21 ni pen tua nasepna ni ding in a ki seh hi. Thuciin te kih taakna leh ki pum muhdahna hang in a mi nam bup a tho hi. Paris khua sung teng a kiim gam pana hong pai mite tawh a dim hi. Tua ni pen mi honpi lam pai khawmna228 in ki zang ding ahi hi. Lampi dunga innte lah dahna kahna puante kikhaai in a hoih bek ciang khat ah biakna tau khatta a ki phut kawi kawi hi. Inn kongkhakte mai ah, “siangtho pumpi” zahtaakna mei ki tang sak hi. Khua a vaak siang ma in a vak ding teng ki kaikhawm in, kumpi huang sung a tung kim uh hi. “Amasa in biakna sia khawk uk tuam tuamte dial khaite leh singlamteh te hong ki paipih hi. Tua banah mipi in zomin nihta maikim in, meidee in a pai uh hi”. Phungzi namlite in a kizepna uh a tuam tuam ciat tawh hong zui uh hi. Tua zom in tang-van(relics) tampi pua te in hong zui uh hi. Tuate nungah thuhilh mangte sakol tuang sa-in hong ki zui uh a, a puante uh a sandup, au-san, leh suangmanpha tawh kizem in, nasia tak in tee-ziahzuah sa in, a hong zui uh hi. “Siangtho moh pen kumpi neu lite dom puan buuk nuai ah Paris bishop pa in a hong pai pih hi. A nungah kumpipa in khe pai in a zui hi.” Kumpipa Francis Khatna in tua ni in a kumpi lukhu khu lo hi. Gam ukna puan zong silh lo” “A lu ah bang mah khulo in amit in lei lak bek en a, a khut ah khuai meivak banga det theih khat tawi” sa in “kisik meel tawh” a zui hi.—Wylie, b.13, ch. 21. Biakna tau a om geih zelte kiang ah tun ciangin kiniam khiatna tawh a lu kuun in zahtaakna apia zel hi. Ama gamtat siatna hang leh a khut in mawh neilo sisan a luan saknate hang hi zaw lo in, mite in siangtho pumpi a kawkna mawhna hang a tua bang in a thum ahi hi. Ama nung ah kumpinu leh gam uliante nihta, maikim in meivak tawisa in a zui uh hi.
 
Tua ni a nasepna hun sung khat ah Bishop innpi sungah kumpipa in a gam sung uliante mai ah thu genna a nei hi. Dah meel pua sa in kah aw tawh, “thusia pian ni Pasian gensiatni, dah le kah ni” i mi nam tung ah hong tung hi, ci in kumpi vaihawm khempeuh in France gam ki siatna hong tun thulampial buaina i siak siang zawh nadingin hong huh un ci in a zawn hi.”Lawmte aw, kei mah in na kumpi uh ka hih a man hi. Ka pumtung nate khat peuh229 in kawk baangin, kihhuai muatna in a suk khak leh na sat tan ding un kong pia khia ding hi….Thamlo in ka tate khat peuh in zong tua bang ahih leh ka hing khawi kei ding hi…Ka la dinga Pasian mai ah ka go ding hi” ci hi. A awk tawng in a naak ngek na in pau theilo a, a ki khawm mite khempeuh a kap uh hi. A ki tuak in awng khia uh a, “Eite in i si-a , ih hing zongin Katolik biakna ading ih hi ding hi!” ci huan uh hi.— D’Augbine, b. 4, ch 12 .
 
Thuman khuavaak a nial minam bupte tunga khuamial pen kihtak huai mah mah hi. “Hotkhiatna hong puak hehpihna” hong tung hi. France gamin a vaang leh a sianthona mukhin hi. Siangtho-a a etlawmna in mi tul tampi huup khin hi. A khuavaak in zong khuapi khua neu taan khin napi khuavaak sang in khua ziing mah a teel zaw veve uh hi. Amaute ading a ki pia vantung letsong pen a nolh uh hi. A sia pen a pha ci uh a, a pha na te a sia hi ci uh hi. A kisiat khit dong un amau le amau a ki khem uh hi. Pasian naseem in ki tuat in Pasian mite bawlsia uh hi. Ahih hangin amau cihtakna in mawh peng sak tuan lo hi. Khemna pan a suahtak nading uh leh sisan luansak mawhna pan a pau baan loh nading un khua vaak ki pia napi, ngiim-ngiim tanghial in, amau mah in a nolh uh hi.
 
Phungzi biak innpi sungah thulampialna te phiat siang nading kiciamna a nei uh hi. Tua zawh kum 300 ciangin tua mun mah ah a nungta Pasian khekna in aminam bup pasian ding un Thumuhna pen pasian bang in a tu sak uh hi. Ki zuih deu-dau na mah bawl kik uh a, a ki ciamna omsa bang mah in France gam Sawltak tuam tuam te in sem ding in ki pan uh hi. “Saupi ki gamla lo in kihaalna tau khat ta a na om zel hi. Tuate tungah hing haal ding a sehsa uh Protestantte ana om zel hi. A kizui-a pai te in a kiang uh a nawk uh ciang in khawl phot in a kihaalte sihna mu ding in a en ta dih phot ding uh hi ci in a vai hawm uh hi. – Wylie, b. 13, ch. 21. Aki bawlsiat dan kam tawh gen theih loh zah in a lipkhap huai thei pen ding in a bawl uh hangin Khrish ading a thuak tecipangte in neng khat zong hoi bek lo in a thuak lel uh hi. Tawkik ding in a ki kut-kut laitak in khat pa in a dawn na ah “Kei mah in kamsangte lelh sawltakte hilhsa thute leh misiangtho ahi pe-peuhte upna bang ciang bek a um ka hi hi. Ka up ka muan Pasian in Hell vangliatna khempeuh dal ding hi” a ci hi.— D’Augbine, b. 4, ch.12. 230
 
Tua a kizui deet-daatte in bawlsiatna thuakte omna phual a tun sial-un khawl zel in, a thuak zia te uh en zel uh hi. A kipat khiatna mun kumpi huang sung a tun kik uh ciangin mipi pen ki khen thaang in kumpipa leh pope-thusapa zong tawlnga hi. Tua ni nasep pen lung kim mah mah uh a, thulampial phiat siang ding nesep kipan takpi ta hi ci in amau teng mah a ki pahtawi uh hi.
 
Gal muan lemna a hong pia Lungdamna thu pen France in zung bawh siang ding sawm uh ahih manin tua in buaina hong tun’ ding hi bek hi. France in puahphate a bawlsiat kipatna kum 258 a phakna 1793 January 21 ni in, in mihonpi pai deu-dau na ding khat hong om sak leu uh hi. Ngimna tuam vilvel khat nei in khua sung lam zing teng a zui uh hi. “Tua tungtang in zong kumpipa mah a vai hawm pi ahi hi. Tua tungin zong gamlumna leh buaina om kik in, a thuak mi tam zaw lai-a, a otkeekna uh leh a kahna aw te uh ki za hi. Ki haalna taute mah dawh kik uh a, tua ni in a lipkhap huai sihna tawh ni tum khawm hi. Thong a khia mite leh a gawt bawlte tawh tha tang zangh in kipek ahih man in Loius 16na pa kaai khia in, a tawl pan in gapcip in hei tawh a sat uh hi. A ngawng tan in kihaalna tau tungah a lutang a khuuk uh hi.”—Wylie, b. 13, ch. 21. Kumpipa bek a thuak hi loin a kiang nai tual ah mihing 2800 te in sisan kisuahna hu ahi Ukna Gilo nawk in ngawng tanna setpi tawh alu tang uh a ki tan hi.
 
Puahphatna in leitung bup ading in Laisiangtho hongin, a ki sincip Pasian Thukham teng pholaak in mite lungsim ah thuman a guan hi. Mongneilo itna in mite kiang ah vantung thukhunte a lak khia hi. Pasian in hong gen na ah, “Tua thute zui unla sem un; Bang hang hiam cih leh hih thukham te khempeuh azak uh ciangin, ‘Hih minam liante pen a pil, thu thei mi tak tak hi’ aci ding uh mite’ muhna ah hih thu in nomau pilna leh nomau thu theihna hi ding hi.” Thuhilhkikna 4:6. France gam in vantung thugil a nolh uh ciangin kisiatna leh ki-ukna gilo adingin khaici a vawh uh a suak hi. A ki leen kik zolo Lumlet Gaal leh Ukna Gilo in na hong sem a hi hi.
 

231

Laisiamte in bawlsiatna hong thawh khiat sak ma sawtpi lai in ahaang a tha nuam Farel pen ama pianna gam panin pai khiat tei tei hong kul ta hi. Switzerland gam ah pai in ama nasepna in Zwingle nasepna ahuh hi. Puahphatna picing hong suak sak uh hi. Tua baan siah a hun te tua lai ah zangh a, France gam zong a huzaap in a zelh veve nading a hanciam hi. Ama taikhiat khit tuung lai kumte in ama gam lam mah a Lungdamna thu ki zelh theih nading a hanciam hi. A hunkhop khat mah gamgi gei-a ama mite lak ah thu a hilh hi. Kinialna te gimlo tawllo leh cimtak lo in vil in, hansuahna leh lamlahna tawh thu a hilh hi. A taikhia a lawm dangte in zong ahuh uh hi. Germany gam a puahphapa laite France pau in teikhia uh a, French Laisiagtho tawh tampi mah a khen khia uh hi. Laibu zuakte in Frence gam thukpi mah bun in a va zuak uh hi. Laibu zuakte kiang ah man niam no no in pia uha, a meet tawmno teng tawh nasep a zom thei uh hi.
 
Farel in Switzerland ah saang sia sem ki neih in a nasepna a zom thei hi. Sia khawk khat ah kua ma phawk loh in naupangte lai a hilh hi. A lai hilhte baan ah Laisiangtho thumaan zong hilh khawm zel ahih man in naupangte tung tawn in anu apa te uh a lawh theih nading a lam en hi. Mi kimkhat a thu um zong hong om sam napi siampite in a nasep a dongkhak theih nading un hong kalsuan leu leu uh hi. Thuciin lelte uum in a lungkim thei gam mite in ama thuhilh langpan ding in helhhawt uh a, a hong tho khia ta uh hi. Siampi te in “tua thu i hilh ciangin kilemna piang sak lo in kidona pusuah zaw ahih manin Khrish Lungdamnathu hi lo ding hi,” ci uh hi.— Wylie, b. 14, ch. 3. Nungzuipi masa te mah bangin khua khat ah bawlsiatna a thuak ciangin khua dang khat ah a taai hi. Khua neu khat pan khua neu khat, khua pi khat pan khuapi khatah khe tawh pai in khual zin kawi kawi in gilkial dang dak leh khuadam thuak in mun ci teng ah nuntakna haksa a phu kawi kawi hi. Vanzuakna mun khawng, biakinn sung khawng leh khat vei vei biakinn lianpi te sung khawng ah zong thu a hilh hi. Khat vei vei ama thugente zahpihna tawh ki otsan in biak inn te hong hawm suak thei hi. Thamlo in pulpit pan huai sia taka a ki kaih khiat hun zong a om hi. Mi honpi buai gawp in amah na ki sat gawp ahih manin a sih dek dekna zong a om zel hi. Ahih hangin mai a nawt veve hi. A ki thal sawn zel hangin lung kia loin nawk 232 tei tei a, tua a kibawlsiatna munte mah va sim kik zel hi. Tua bang in a lut ciangin popete’ thu-upna tawh a bulkipsa munte ngawn ah Lungdamna thu a ding in a kong uh a na hong khuapi khat pan khat, mun khat khit mun khat ah a mu kawi kawi hi. Ama kipat sat cilna sia khawkte in zong Puahphatna upna a saang uh hi. Morat leh Neuchatel khuapi te in zong pope zeh bawlte nusia in, a biak innte uh pan in milimte a paikhia uh hi. Farel in Geneva ah Protestant din mun a phuh nopna sawt vei zo hi. Hih khuapi kizo thei leh France te ki puahphat nading phualpi suak ding a, Switzerland leh Italy in zong lem lawh thei lai ding ahi hi. Tua ngimna tawh a kiim a paam-a khuapi khua neute ah na seem seem in a zo kawi kawi phot hi. Geneva ah ahuh ding lawmkhat bek tawh a lut hi. Thuhilhna nih vei bek hun a ki pia hi. Siampite in bel leitung uk thuleente in amah mawh sak leh a deih uh hi. Biakna lam kikhoppina khat ah amah a sam uh hi. A thah na ding un a puantualpite sung uh ah thau khawng a keng sim uh hi. A pua lam ah mipi lungso te adim hi. Namsau leh molhtumte kengin kikhopna pan amah suakta in hong tai khiat khak leh ci in a pang uh hi. Mangpi te leh a vil galkapte in bang bang a hi ta mawk zongin amah a vil uh hi. A zing ciang ziingsang in a lawmpa tawh a suah taak na dingun bualpi khat kantan in mun maunhuai khat ah a puak uh hi. Tua bang teng tawh Geneva a a thu tangko uh a din khawl phot hi.
 
Kisit telna dang khat hong om kik hi. Thu neu mah mah khat tawh a ki sit hi. A khangno, ameel hoih mah mah ban ah kiniamkhiatna lim a pua, puahphatna sunga a ki thusim lo khat hong kiteel hi. Farel a ki nolhna mun ah tua bang peuh in bang lokzo ngap ding hiam? A hat pen pen leh a haang pen pen nangawn in nang zo lo in a taisan tua khuasia kipeei pen haana leh tua bang dingin phutkhakna neilopa in bang ci nan zawh ding hiam? “Galkap tampi neih hang hi lo, nangma vangliatna hang zong hi lo, keima tung panin na ngah vangliatna bek tawh na ma na tun zo ding hi” Zech. 4:6. “Pasian haina pen mite pilna sang in pil zaw lai-a, Pasian thanem na pen mite hatna sangin hat zaw lai hi.” 1 Kor. 1:27, 25.
 
Froment in sangsia sem in na sep hong ki pan hi. Sanga a hilh thumaan te a naupangte in a inn uh ah a na sim pha kik kik uh hi. A nule a pa te uh’n Laisiangtho thuman na za uh a, thu ngai nuam-in a tawpna ah sanginn hong dim uh hi. 233 Laisiangtho Thak leh lai hawm dang dangte a hawm khia uh hi. A kilanga hong pai ngamlote nangawn in hih upna thak a za uh hi. Tawm vei khit ciangin hih naseempa zong a taai mang ve hong kul ta hi. Ahih hangin mite lungsim ah a hilh thumaan te in a teeng den hi. Puahphatna nasep ki phut khin a, mai nawt beh zel hi. Thu hilh siate hong pai kik kik in a tawpna ah Geneva ah Protestant biak piakna pen kip tak in a po thei hi.
 
Calvin in hun kilaih zui-a taai mang te a va veh kik zel ciangin Geneva khuapi ah puahphatna na pokhia ta hi cih a mu hi. A pianna khua-a a hawh a nunung pen hong ki leh kik ciangin Basel khua lampi hong zuih leh lam-matsat in Charles 5na pa galkapte na om uh ahih manin kual pai-in Geneva a nawk kul hi.
 
Tua hong zin kawina ah Farel in Pasian nasepna tel takin a mu hi. Geneva ah puahphatna upna a kisaan teei hangin sepbeh laiding tampi om cih a mu hi. Mite a lom hi lo in amimal in Pasian lam a hong ki kheel uh hi-a, Khasiangtho tawh amaute lungsim sung ah pianthakna ki sama, Council pana thupiak cih bangte hi lo ding hi. Geneva mipite in Rome thuneihna a na paih khiat teei uh hangin a ukna sunga hoih lohna pawl khat phiat siang nailo uh hi. Tua te lak ah Lungdamna thu bulpite kip sakin Pasian sapna mun ah a din theih nading un amaute makaih ding nasep pen thu neu hi nailo hi.
 
Farel in hih nasepna ah ki pawl pih ding in Calvin mu ahih manin a lung muang hi. Pasian min tawh na sem in a om suak ding in a kiciam hi. Calvin pen patau in a ki hep khiat kik ding hong kul hi. A mah pen a meidawi, lung muanna a lunggulh den mi ahih manin, hih a hangsan lungtang khauh, ama thu bek tawh a om nuam, Geneva siapa tawh ki thuah nuamlo hi. A thanem leh laisim hit-hiat a kin ahih man in tawlngak theih mai na ding lampi a zong hi. Laikung tawh lai gelh in, laisimna tawh tha la-in, laikhetna leh thuhilhna tawh puahphatna na sem234 in pawlpi phut thei pen ding in a ngaihsun hi. Ahih hang in Farel lam lahna a kiang hong tun ciangin, vantung sawlna bang in ngaih sun in nial ngamlo zel hi. “Vantung panin Pasian khut hong ki zan suka, amah leen-in man langa a nusiat nopna mun mah ah a om lai ding in, nial kik theih loh zah in, a hong sawl hi” ci hi. – D’Augbine, b. 9, ch. 17.
 
Tua hun in lau huaina tampi in Protestant nasepna um cih hi. Geneva khuapi bup in pawlpi panin pai khia hi ci-in pope in hamsiat ahih man in, mi nam lianpi dangte in suksiat ding in a tawng uh hi. Hih khuapi-no lel khat in kumpite le gam-ukte nangawn zo thawh a ki aap sak ziau ziau, a vanglian mah mah pa’ vangliatna nang zo peuh mah ding ahi hiam?
 
Khristian gam peuh mah ah Protestantte pen a kihtaak huai galte bangin koih tawntung uh hi. Puahphatna a picin’na teng bei kik hi. Romete in a suksiat khit zawh nading un a kipan pha pha uh hi. Hih hun lai tak in Jesuit-te hong piang khia hi. Pope nasepna a dingin a thahat, a gilo pen pen, leh khual a nei lo pen te ahi uh hi. Leitung deihna, mihing kizopna cih bang lelte thu in seh lo uh hi. Ki itna, thugeel siamna, lungsim sung mimal zalenna, leh gamthukhun cihte amau a ding in khat beek athupi kei hi. A mau thu leh a vangliatna uh a gual zawh nading bek in septheih khempeuh, khual neilo in, a sem uh hi. Khrish Lungdamnathu alen photte in lah lau na thuaksiatna te nawk ngam in, gilkial dangtak ban ah zawngkhaalna te athuak uh hang in thuman a khahsuah nuamlo te a hi uh hi. Tua hang mah in heencipna, khuamial thong sung ah khiatna, leh haalna te a thuak ngam zaw te ahi zel uh hi. Tua bang mite a do nading un Jesuit-te in zong a mite uh lauhuai a tuam-tuam thuak ngam in thuman a khem zawh nading un gaalhiam namcin a guan uh hi. Tatsiatna ah mulkim theilote ahi uh hi. Khemna ah zong za neu huai cih bang zong neilo uh hi. Seelsim cih zong haksa salo in a sem ngam uh hi. Hauh ding ngim in a sem uh hi napi zawn le ngaau thuak dingin kiciam bang baih lam sak mah mah uh hi. Protestant thu upna thalpaih in pope tungnun na a kip sak kik na ding uh in suah khua suak in a sem te ahi uh hi. Amau pawl sung lut mite pen sianthona puan cih khat silh sak in thong innte leh zatote ah a hawh sak uh hi. Cinate veh in, mizawngte keem in, leitung vai peuhmah a nusia hi ung ci in a ki gen uh hi. A paina peuh mah uh ah thupha bawl Jesu min siangtho pua uh hi. Hih a ki dawk khia munte ah kawk bang lo uh hi napi in a sim tham in tatsiatna thu khel pen pen te lah a sincip ve ve uh hi. A thubul uh tua bang hi-a, a tawpna ah a piang bang bang hoih zul zel uh hi. Hih ngeina tawh zuau phuahna, guuk taakna, zuau thu-a kiciamna, mi suamna, cihte pawlpi adinga nasepna ahih nak leh ki maisak thei bek tham lo in tua bang sem ding in ki sawl thei, ki sem thei hi ci zel uh hi. A nam tuam tuam tawh Jesuit te pen kumpi zumte ah tu in, kumpipa thu kuppihte lak dong ah kahto in, mi namte gam ki ukna thukhun te nangawn amau deih lam su dingin lem in a khungsak uh hi. Kumpite leh ukpite’ tate adingin col-lege khawng hong in, mitaangpi a ding in a tuam hon sak uh hi. Protestantte tate a kah uh ciangin pope phuattawm zehte a tang sak uh hi. Rome te biakna a liat luatna leh a kidawk luatna te in mite lungsim buai sakin, mit leng in lamdang sak na tawh mihingte lung sim a man cip hi. Tua bang mah in pate sisan tawh aki lei biakna suahtakna teng tate in a lehhek a suak uh hi. Europe gam ah Jesuit pawlte pung mah mah in, a tunna ciang ciang uh ah pope thute puahpha kik uh ahi lel hi.
 

235

Amaute a vangliat zawk lai nading leh thusitna zum (Inquisition) a kip kik nading in pope in bull kici thupiak khat a bawl kik hi. Katolik te lak nangawn-a a ki gimneih mah mah, sun khua vaak a ki sem ngam lo ding, a mulkim huai gam tatsia te, a simtham in leisung thong innte ah sem uh hi. Tua thuneihna hang in, gamtuam tuam pan paak hoih banga minam le gam a tawi sang mipil nuntak hoihte, pilna saang nei-a a ki pumpiak pastorte, laisiam huzaap nei mite, leh khutsiam khutneel mitampite in, atul lom lom in thahna a thuak uh hi. Pawlkhatte in a gam uh nusia in a taai mang uh a kul hi.
 
Tua ci bangin Rome in puahphatna khuavaak a sumit uh hi. Mite kiang panin Laisiangtho kai-khawm in a sutkhia uh hi. Khuamial Hun (Dark Ages) a thu phawklohna leh thuciinte a hong kip sak kik uh hi. Ahih hangin Pasian thupha piakna leh Luther ban zom-a a huh 236 dingin Pasian kaih khiat Ukpite nasepna hangin Protestantna pen puk lo hi. Kumpi-neute galhiam leh deihsakna hanga hat zong ahi lo hi. Gamneu pente, mi nam neu pente bang bukna muan huai pen hong leh suah zen hi. Geneva bangte a kiim kot ah gaalte in susia ding a a vai hawmna laizang ah a om hi. Saklam tuipi gei Holland gam bangte sehneel tuipi piau ah tua huna gam lian pen leh a hau pen ahi Spain gilo-ukna sung pan a ki tom tom hi. Sweden gam zong bang mah pian zawhna mun hilo kim lai puahphatna ah a picing pen gam khat hong suak zaw hi.
 
Kum 30 dektak bang Calvin in Geneva ah na a sem hi. Tua lai ah Laisiangtho sung thu bang a nei pawlpi phut phot in, tua pan-in Europe gam teng ah puahphatna nasep a mainawt sak hi. Mipi mai-a nasepna ah kawk banglo ki keuh hi zo sam lo a, a upna thugui zong a khial nawn hetlo dingin hi zo sam lo hi. Ahih hangin ama hun adingin amah pen thumaan tangkopa ahi hi. Pope thu luangte daal-in Protestant din’mun a na puah hi. A ki puahpha lungsim siangtho leh nuntaak maan a nei pawlpi a na phut hi. Ki phatsakna leh nitna tawh a ki vaak Rome te thuhilhna teng a khek sak hi.
 
Geneva pan-in siate leh laihawmte pusuak uh a, puahphatna upna theh khia uh hi. Tua mun pen bawlsiatna a thuak gamte khempeuh ading in thuhilhna, lam lahna, leh han suahna a tawkna uh phualpi a suah hi. Calvin khuapi pen Europe nitumna lam gam teng khempeuh a sabet a ki beng puahpha mite belh munpi pen hong suak hi. Kum za tampi a ki zom to husia pan in a taikhia te in Geneva kong khakpi hong zuan uh h. Gilkial mite, liam-ma neite, inn le lo neilote, leh a ki sihsan meigong tagahte le lung zuangte lim tak in a na keem uha, tua lai ah a teng sak uh hi. A siamna leh a hoihna teng uh tawh tua khuapi zem in a puahte zong a hong suak uh hi. Hih lai a belh khit uh ciang in Rome ukna gilo nang ding in a gam uh ah a ciah kik zong mi tampi mah om uh hi. Scotch gam puahpha pa Kohn Knox, English-a Puritan a kici mitampite, Holland gam leh Spain gam pan-a Protestantte, leh France-a Hugue-nots kici te khawng in Geneva pan in thuman meivaak hong pua in a amial cip a pianna gam uh ah khua-vaak tang sak ding in a ciah khia kik zong a om uh hi.

1 thought on “GC 12: French Puahphatna

Comments are closed.