Lawhsapna pan Lawhcinna Ah

Mi tampi in lawhsapna pen lawhcinna tawh a kikelki, a kilehngat sa uh hi. A taktak in lawhsapna pen lawhcinna dinga siksan khat hizaw hi. Lawhsapna i tuah ciangin mi tampi in hong naih nuamlo, hong ngailo, hong nawlkhin thei hi. Ahi zongin tua bang lawhsapna pan hanciam kik hile hang lawhcinna a kitung ding ahih manin khatvei sep khialh, khatvei hih khialh pen lawhsapna hipah lo in mi khempeuh in a khial thei hi cih a kilatna hizaw hi. Tamveipi a khial ngeite nangawn mite maiet kik dinga lawhcing pen zong suak kik zawsop thei hilai hi. Tua manin na hihkhialh khak, na lawhcinpah kei leh a ginalo, a khialden ding, a kuitunglo ding in kingaihsun ke’n, a taktak in a khial ngeilo, a bah ngeilo mihing ki omlo hizaw hi. Tua khialhna pan a thokik, a hanciamkik, a dingto kikte a lawhcing penpente hong suakzaw uh hi. Na up kei leh Thomas Alva Edison tangthu khawng na sim kik lecin!

Zomi te pen lasa siam leh lasak a uk mahmah minam i hi gige hi. Zam leh Khuang tawh i pu i pate in zaila na awi uh a, tangthu tuanthu na sut in lungdamna lungkhamnate na sa uh hi. Khangthakte in nitumna lam pana hong lengto tumging tuamtuam leh la aw kaih thakte tawh tuhun ciangin mipi lam nga in i kam ka hithiat in i sa ziahziah hi. Khanglui hun ah lasak ciang nangkual bangin a bem in tu pimpem in kuamah a dawktuam omlo in a kigual uh hi. Thugenna a neih ding uh leh zong a bem pilpel a tu in upa pen maw, a gending pen in gen ziau lel hi. Tuhun ciang nitumna lamte ngeina tampi in Zomi sung zong hong zel ta ahih manin khat a mai ah ding, a dangte thugenpa lam nga in tu dimdem cih bang kizangta hi. Lasa ding, thugen dingte tawh kimaingat in mipi kitu dimdiam hita hi. Tua bang mun ah lasa ngeilo, thugen ngeilote a din uh ciangin mipi lam ah a tut lai bang uh na hi mello ahih manin gen khialh, sak khialh zong baih deuh hi. A baih bek hilo in a khial hamtang zaw kihi hi. Khial hi cih zong mipi in kimu a, zong kithei hi. Ahi zongin a khialhna phamawh salo hilo in a khialhna pan kipuahpha in hanciam kikkikte in a sawtna ciang a siam tang uh hi. A khialhna pen a siamna dinga siksan khat, kahlei khat suak hi. A kipuah nuamlo, a hanciam kik nuamlote bel a khialhna tawh tucip ding uh a, a dingkik zel, a hanciam kik zelte bel a siamzaw, a neelzaw tawh inn lam zuan ding uh hi. Lasak leh thugen bek ah hilo, laisimna, sumbawlna, lawmbawlna, nek leh taak zonna, leh a tuamtuam ah zong kisin kik zel a kul ahi hi.

Khialhna pan siamna tunna ding, pukna pan dinkik nadingin ngaihsut ziau tawh a piang hisamlo a, theih ding, zuih ding leh sep ding pawlkhat na om hi. Tuate hangsan taka a sem, a zui, a kisin ngamte leitungah mi lawhcing i cihte hong suak uh hi.

  1. Lungduai Ding: Na khat peuhpeuh i hih ciangin a siamsa in hih leng ki ut hi. Bawhlung sui khat in goal tampi khum nuam pah hi. Lasa cilte zong a siam mahmah in kithei leh ut hi. Laisim sangkah naupangte zong laisiam ciin kiciamteh leh ut hi. Sumbawlte zong khatvei sum lei sum zuakna tawh hau pah zuai leh ut uh hi. A taktak in lungduai taka sep tohtoh, kisin tohtoh ding ahi hi. Khatvei nihvei tawh a siam om a, sawmvei, zavei tawh a siam nailo om hi; tuate in tulvei bang a sep, a hanciam uh kul cihna hi. Edison in tuni a meivak i vak pen 3000vei val a khialh khit ciang piang pan hi! I sep siam dan, i manlang dan, i kisinzia kibanglo ahih manin eima hihtheih ciang thei in lungduai ding, lungkialo ding hi hang.
  2. Hun Ciangtan Neisa in Kalsuan Ding: Na tup a liat luat leh na khantawn in zong tangtun lo ding na hih manin hitheilo a, a neu luat leh zong cihtham loh kal a tangtun ziau ding na hih manin cih thamlo hi. Na hun neih tawh kituak in tup leh ngim kician nei ding hiteh. Na hihtheihzah leh na pilna, na siamna zah tawh kituak in gel ding hiteh. Na lunglut lam leh thupi na sak lam tawh kituak hileh lawp in na lungsim khempeuh tawh sem ding hiteh. Tua banga na kalsuan ciangin sep masak ding, sep nunung ding na khentat kisam hi. Tup lianlua in tangtun kei lecin ‘lawhcing zo keng’ ciin na thanem kha thei hi. Sep masak ding neiin a banban in zo toto lecin na lungnuam in na lawp semsem dinga, a lianzaw, a limci zaw na tangtun toto ding hi. Tuate in na hun ciangtansa tawh kituak in hong tangtunpih ding hi.
  3. Khentat Ngam In: Mihing i hih manin i pelh theihloh thu tampi lak ah sihna pen khat ahi hi. A si ding mihing i hih manin ka nuntak lai in hihteng hih ning, hihteng hih ning ciin i gel khol hi. I hih ut khempeuh kihih manlo ding cih thei i hih manin hih masak ding hih nunung ding kiteng in i lungsim kikhelkhel hi. I lungsim i khelkhel na lam ah a baih tata kisem mengmeng nuam in a haksate i sunsiah thei hi. Pawl khat bang sunsiah bek hilo in ki nusia dildel thei mawk hi. A kisemlo a kinusiate pen na lian leh a thupite na hizawsop thei a, khatveivei khentat ngam na tawh hih giap leng a kisemlah ding na hi hetlo hi. Tua manin khentat ngamna zong a kisam ahi hi. A lian, a minthang, a thupi i sep nop leh a neu a thupilualote nusia a kantan ngam, khentat ngam kisam hi.

Khentat ngam cih ciang sem ngam, kisin ngam cihna zong ahi hi. Lawhcinna ciatciat ah a lianzawte thupi kisa a, mi khempeuh tut zawhlohte zong thupi diak hi. Tua bangte sepna dingin khentat ngamna na kisam a, zong sup ngam giap a sep a kul ahi hi. Gol lua, lianlua in pelh zaw ning cih baih mahmah hi. A baih teng bek sem leng thupi lo a, mi hanciam ngamlohte mah sem in hanciam leng thupi in lawhcinna zong lian hi. Lawhcing zo ding hi ing cih ngaihsutna lungsim nei phot limlim leng lawhcinna lampi kitawn pan hi.

Lawhsapna khempeuh pan lawhcinna piang hi a ci nuam i hi kei a, ngaihsun detdet a lawhcing ding hi cih tawh i kalsuan pen i lawhcin kei khak leh zong lawhsap tak mah hi i cihnopna ahi hi. Ngaihsun mello a kimawk hangsan sak, mittaw bing phut banga kalsuan ding cihna hi lo hi. Ahi thei ding thu a kingaihsun detdet khinsa tawh na kalsuan ciang na tup na tun kei leh kipan kik in, tua hileh ni khat ni teitei ciang na tung ding hi cihna hi.

Na kisin ngam a, na hanciam ngam a, na phul ngam nak leh na sem zo dinga, khatvei sem khin peuh lecin lah a lianzaw na tum nuam ding hi. A lianzaw na tum a na tangtut tohtoh leh na min pha semsem dinga, na minthang semsem ding hi. Na minphatna in hong lawpsak semsem dinga, midanga dingin zong na phatuam semsem pah ding hi. Tuni a mi minthang i cihte zong haksatna tampi nawk paisuak a a hanciamte ahi uh hi. Gandhi in India suahtakna ding a sep laiin hithei ding hi cih um ahih manin a nuntakna nangawn khaam in na hanciam a, zong tangtun mawk hi.

Na lungsim ah na ngaihsut khit, hithei ding hi ciin na theih, hih bangin hih leng hih bang piang dinga, hih bangin hih toto leng kilawhcing ding hi cih na neihte sem takpi lecin hong lawhcing takpi ding hi. Banghang hiam cih leh na deihna thei khin cin a, na sepzia ding zong a banbanin na thei khin hi, na sep ding bekin a kisam ahi hi. Na sep ciangin na upmawh hong banglo kha ding hi, na pumpi zong cina in zawngkhal in bah kha thei hi. Ahi zongin na ci hong dam kik dinga, na maban na zom kik thei ding hi. Khawllo in semsem peuh lecin hong tangtung pelmawh ding hi. Na up bang hong up pih lote na upna dik hi cih na lak thei dinga, piang theilo ding hi ci a hong mukpikte na lawhcinna gah khum na ciamsak thei ding hi. Hong liah hong dal, haksatna i cihte pen tua banga hong uppihlote hi a, hong uppihlote pen khatveivei ciang hong muhpihlo te na hithei hi. Hong muhpih theihna ding un lak thei leng ‘makai’ gina khat kihi leuleu hi.

Tu in thasan in, lawhsam kha ning na cihte ngaihsun pha kik in. Lawhcing zo kei ning na cihte ngaihsun pha kik in. Na sepzia ding na ngaihsut khitte ngaihsun kik dih in. Na hun in hong cin kenteh, na sum in hong cin kenteh, na pilna, na siamna in hong cin kenteh na cihte ngaihsun pha kik in. Sep ding kipan dih in, kisin khia photphot dih in, bang a piang hiam cih en phot limlim dih in….na puah ding om kha inteh, na gel phat kul zong om kha inteh, na sepzia na khek zong a kul hun om kha inteh, lungkia lo in lungduai takin kalsuan in khawllo in mainawt lecin a tawpna ah na lawhcin kei leh zong na lawhsam bek ding hi. Lawhsam lecin na lawhcinlohna na thei dinga, na sepkik utna in hong semkik sak hamtang dinga, na khialhnate puahpha in semta ding na hih manin LAWHCING lo in na om kei ding hi. Na ngaihsut zawh nak leh nang hong bawlpa Topa in tua lampi tawn dingin hong deih hi.

Hau Za Cin
Phuitong Liim