Kidona Lianpi 4: Waldenses Te

Kidona Lianpi 4: Waldenses Te - The Waldenses by Ellen G White

 

 

 

 

Waldenses Te


POPE’ tungnun’ pen na hun sawtpi sung khua a mial cip hangin thumaan khuavak bei siang kiuh keuh sam lo in, a khang khangin Pasian’ Teci ding ki koih suk suk hi. Pasian leh mite kikal-a Palai dingin Jesu Khrist bek mah a muang, a nuntakna lam lak dingin Laisiangtho bek mah a leen cinten, Sabbath maan bek mah a zang kinken mi na om ve ve zel hi. Khang thak tu le tate in a theih khin zo ngei loh ding leiba bang zah hi bang mite tung ah leitung in i nei hiam? Amaute umkhialte ki ci zaw lehbunga, a lungsim puak uh ki nuihsan in, a gamtat-te uh ki gensia a, a laigelhte uh ki sim mawh sak-in ahi lopi-in ki gensia in, ki suksiat sak hi. Ahih hangin amaute kip takin ding ve ve uh ahih manin a khang khangin a upna uh siangtho takin akeep uh pen a khang thakte adingin gamh gil anusiat bangin a ngaihsun uh hi. Rome tungnun’ pen hun azom khuamial hun sunga Pasian mite thu pen leitung ah aki ciapteh loh phial hangin vantung ah limtakin ki ciamteh hi. A bawlsiate’ langdona thute lo ngal amau omzia zon’ khiat kiktheih na’ng ciaptehna tawm mah mah hi. Rome te ngeina sung ah a koih upnate leh a thupiak (decree) te tawh ki huai thei lo peuh mah phiat siang ding cih thu om ahih man zong a hi hi. Mihing hi ta leh lai kigelhte hi ta leh, ama thu nial peuh mah a muh leh phiat mang hi. Hau-in zawng ta leh, lian-in neu ta leh, akua cii lo pope thu leh upna dot bawl, uplahna lak pian khat peuh peuh in a nuntakna taan lawh ding hi mai hi. Tua upna thukim pih lo mite a bawl siatna ciaptehna khempeuh zong susia den uh hi. Papal kikhopna councilte peuh mah panin tua bang thu kigelhna laidalte laibute hal tum dingin thu pia khia den uh hi. Laikhetna setpi a kibawl theih ma in laibu peuhmah zong tawm him him a, sawtveipi ki kemcing theilo (62) ahih manin Rome te vaihawmna te a khak tan ding tam lo hi.
 
 Pope in thu a neih phet-in ama deihna bang zui lote su sia dingin a khut a zan pah ciangin, pawlpite khat khit khat, amau thu-in Pope ukna nuai ah hong ki ap pah uhahih manin,Rome te vaihawm na in a huam gam sung peuh mah ah, ama upna bang zui a sau vei a suakta zo mimal kuamah om lo hi
 
Great Britain ah Khristian upna in sawtpek lai a kipan in zung kip na khaa zo hi. Gospel thu Britain te in kum zakhawk masa lam pekin na saang zo uh ahih manin, Rome lampialna in subuai thei nai lo hi. Lawki kumpite bawlsiatna hong kitheh kawi kawi-in hih a gamlapi tuipi dong Britain gam pawlpi masate in zong hong thuak khak pen uh Rome te letsong a saan khak uh hong suak hi. England gam pana bawlsiatna thuak Khristiante pen Scotland ah taai in va bu uh a, tua panin a thumaan uh Ireland dong ki puak sawn-in tua gamte in lungdam takin thumaan na saang ciat uh hi.
 
Saxonte in Britain a sim gawp ciangin lawki nunzia-in uk hi. A zo zawte in a silate un a leh hilh zawk ding ut lo uh ahih manin Khristian te in gam lak leh mual kawm khawng a belh uh kul hi. Meivak pen tawm vei a ki sel cip hangin hong taang lai ve ve bang mah in Scotland gam ah kum za khat bang khit ciangin hong taang khia a, gam dang gamlapi dong a tung hi. Ireland pan mipha Columba leh a pawlte hong pai uh a, a ki khenkeek thu um mite kaai khawm in a gam daai Iona tuikulh ah om in tua mun Pasian nasepna phualpi khat-in a zangh uh hi. Tua thupha tangkona lak ah Laisiangtho Sabbath a zang mi khat om a, tua thumaan mite lak ah ki pia hi. Iona ah sang khat phuan uh hi. Tua panin thuhilhsia te puak khia uh a, England leh Scotland ciang bek thamlo in Germany, Switzerland, Italy ciang dong va baan uh hi.
 
Ahih hangin Rome in Britain pen ama khut nuai ah koih a sawm in mit suan hi. Kum zaguk khawk sungin a sawl khiat siate un lawki Saxon te mithak hong ngah uh hi. Mual lak mite in asawlkhiat siate uh lungdam in na saang uh a, mi tul tampi Romete upna sung ah a heii zo uh hi. Nasepna hong taang zai ta a, Papal makaite leh a mi ngahte un Khristian a na hi khin (63) sate hong do bawl ta uh hi. Ki lamdanna lianpi a om hi. Amasate in pope kisaktheihna, a liatna, pipu-thuciin te a lah uh ciangin a khatte in gen nopna, ki niamkhiatna, Laisiangtho bang zuihna upnate lak uh hi. Khristian pawlpite in phungzi lian pen pope khut nuai a hong lut dingin Rome pana ngetna leh sawlna nei uh hi. Mi khempeuh tawh ki it ding a deih uh hangin pope pen pawlpi khempeuh tunga a lian pen-in saang zolo a hih man-un Khrist’ nungzui khempeuh tunga bawl ding a ki lawm ciang bek ama tung ah bawl zo ding uh ahihna thu Britonte in lung neem takin zasak uh hi. Rome tawh kizopna bawl meng meng dingin thuhilh siate in va phu zel zel uh ahih ciangin, hih a ki niamkhiat Khristiante in tua kamtaaite lamdang sa leh kiphasak lua zong sa kawm tawh in a dawn kikna uh ah, “Khrist longal To dang ka thei kei uh hi” ci uh hi. Tu-in Rome makaipa pope lungism a kitel-in hong dawk in “No kianga kilemna hong gente’ thu saang lo na hih uh leh, gal thu hong gen mi thu na man’ uh kul dinga, galdona hong puak ding hi. Saxon te muh-in nuntakna lampi ah ko tawh i kipawl ding ut lo na hih uh leh, amaute kiang pan-in sihna leh tawl saan’na na thuak ding uh hi” ci hi. (D’Aubigne, “ History of the Reformation of the Sixteenth Century,” bk. 17, ch.2). Hihte pen tawn’na mawk hi lo in, gal hong piang takpi a, Laisiangtho leen te pen thusim leh kheem na tuam tuam tawh suu-in, Britain gam sung tenga pawlpi khempeuh pope khut sunga hong ki aap mateng uh a susia dingin gal hong phuang ta uh hi.
 
Rome-ii huam khak loh gam te ah papal suk siat loh-a kum za tampi sung siangtho taka a suakta Khristian pawl tampi mah a om hi. Amau pen lawki te in umm cih uh ahih manin a khialhna uh zong om tei hangin a upna bulphuh uh in Laisiangtho mah hi a, thumaan tampi kem cing lai uh hi. Tua bang Khristiante in Thukhamte kip den hi, mah ci-in um uh a, a nambat li-na Sabbath zong na zang uh hi. Tua bang upna a leen Khristian pawl pen Africa gam lai zang leh Asia gam Armeniante lak ah na om uh hi.
 
Tua papal bawng sunga lut nuamlo-a a nialte lak ah Waldenseste a ma dawk pen a hi hi. Pope thu lut in tut mun a ngahna sa munte ah alampialna uh na ki nak (64) nial pen pah hi. Kum za tampi sung mah Piedmont-a pawlpite in amau suahtakna kem cing gige uh hi. Ahih hangin a tawpna ah Rome in ama sungah a lut nadingin a sawl gawp ve ve ciangin, sawt veipi na nang uh a, a nolh uh hangin nolh zo lo leh leitung bup in a nung zui khin zah in om ta ahih manin ut lopi pi-in pawlpi makaite na tokaai ta uh hi. Ahih hangin tua pope leh a siampite thu sungah a kipia nuam het lo ami mal-in na om ve ve lai hi. Tua bang mite in Pasian bek tawh kizom-a amau upna siangtho takin keep ding khentatsa-in nei uh hi. Tua hangin Pawl kikhenna hong piang ta hi. A upna ngei uh a leen nuamte kiin khiat hong kul ta-a, kim khat in a pianna uh Alp gam nusia in thumaan kep na dingin mi’gam mi’ lei zuan in, kim khat te leu leu in lui kaw hawm peuh, mual suang kaw hawm lak peuh beel-in Pasian biakna suahtakna na zong uh hi.
 
Kum za tampi sung Waldenses Khristian te upna leh hilhna pen Rome pana hong pusuak amanlo upna guipi tawh hong ki lamdang mah mah hi. Tua Waldenseste’upnagui pen Pasian thubu sung pana kingah
 
13
 
thuman bang lian hi a, Khristian upna thugui maan ahi hi. Ahih hangin leitung mun dangte omzia va muh pih lo, amau huang sunga a ganhingte uh tawh na seem a nitum, mual leh guam lak-a bu lokho tua mitein amau zon tawm uh tawh tua a puuksa pawlpi upna leh lampialna thuguite va mu cian zo nawn lo uh hi. Amau’ aa pen muh thak uh upna hi lo in, apu apate uh tung pana a ngah suk-suk uh upnagui pi hi a sawltakte khang lai-a upna te bang a hi hi. “Pasian in ama mite tungah atawntungin akimang dingin khat vei bek hong piak…upna” pen hi.
 
    Jude 3. “Gam lak-a pawlpi” a cih pen hi, tua pen a kisathei gam uk tawh a thuah leitung bup munpi-a pen hi zaw lo a, Pasian in leitung bup-a ki tangko dinga a piak khiat thumaan sum keem cing Khrist pawlpi maan pen a hi zaw hi.
 
Rome in Laisiangtho Sabbath a muh dahna pen Pawlpi maan te Rome tawh a ki khen khiatna thute lak ah a thu lian khat in ki hel hi. Hilhkholhna in a gen bangin papal (65) liatna in thumaan pen leitang deen na dinga, Pasian thukham leivui tawh siik cip ding hi. Khanglui thuciin leh ngeinate laam to in, Papal uk khak pawlpi peuh mah in Sun-day pen ni siangtho-in zangh ding hi. Thukhial in nehthawh lua ahih manin Pasian mipha pawl khat na ngawn in Sabbath tang ve ve sa mah-in Sunday ni in zong na seem loin khawl uh hi. Ahih hangin tua ciang lel tawh papal makaite lung kim zo lo uh hi. Sunday a awng hon’ tei bek tawh lungkim zo lo uh a, Sabbath palsat na dingin kam khauh pen pen te tawh to-in sawl uh hi. Tua ahih manin, Rome thu tawh kipelh siangthona bek tawh Pasian thukham nuam takin kizui thei bek ding mah a hi hi. 
 
Europe gam mite lak ah Laisiangtho a ki teikhia te a ngah masa pen te in Weldenses te a hi uh hi. Biakna puahphatna hun (reformation) ma kum za tampi lai in khut gelh Laisiangtho amau pau-in na nei zo uh hi. Tua mite in thumaan pen adang tawh sawhpawi lo a siangtho tak in, nei uh hi. Tua hang mah in muhdahna leh bawlsiatna a thuak uh hi. Amau in Rome pawlpi pen Mangmuhna sunga Babylon hi ci in, a nuntakna uh taan lawh dongin tua siatnate saang nuam loin dal uh hi. Bawlsiatna sauvei kizom lua ahih manin kim khatte in a upna uh tawm tawm-in khah suah uh a, ki hel zau sak kha zel uh hi. Kim khat-te ahih leh khauh tak mah in thumaan ah ding uh hi. Tua lam khialh-khuamial hun sungin Rome tungnun’na leh milim biak ding nial-a, Sabbath maan mah a na zang pai suak Waldenseste om uh hi. Langdona pingpei nasia pen a laan’ laitak nangawn-in upna khah suah loin leen cinten uh hi. Savoyard teipi zum in khawh in, Rome meisel kuang in haal ta leh, Pasian thumaan leh Amah zahtakna uh bulkip pan amaute ki khongh khia zo lo hi.
 
A khang khanga bawlsiatna thuakte belh den a hi Mualpang– kawl lak ah, Waldenses te bu uh hi. Hunlai Khang (Middle Ages) hun sung tengin hih bang muntelak pan thumaan meivak pen mitlo in ki taang sak hi. Thumaan teci pangte in kum tul khat sung (66) taang lai upna thugui gil teng na keem cingna mun ong suak hi.
 
Thumaan-lian a kepcing theih nading un Pasian in a lam dang sak huai mun siangtho (biakbuk) tua lai ah a pia hi. A ki nawh keek micitakte in tua mualte pen akip tawntung Jehovah thumaan lak den lim bangin a mu uh hi. Mual dawn kuite kawk-in a tate uh kiangah a ki khiin ngei lo minthanna leh a liim zong a kiin lo Topa leh akammalte kip zia gen pih na in zang uh hi. Ama thu in tua mualte bangin kip a, ki khel sak thei lo hi ci-in hilh uh hi. Pasian in tua mualte kip sak in, thahatna tawh gaak-a, mongneilo-a a vanglian ama khut lo ngal kuamah in tua mualte a mun panin a khiin khiat zawh loh bang mah in vanpi leipi a ukna a thukham zong kip sak hi ci-in hilh uh hi. Mihing khut in mihing nuntakna laksak thei bek hi. Ahih hangin Pasian khut in tua mualpite nangawn longh khia in tuipi sung ah paai thei a, A thukham zong a ut leh amah bek mah in kheek thei ding hi. A naseemte in Pasian thukham adingin tua a ki kheel ngei lo mualpi te bang ding a hi uh hi, ci-in a hilh uh hi. Mual te guamte ki kalhelh dimdiamte in a piangsak thei Pasian vangliatna alak leh a hong kep denna hong lak hi. Tua bangin hih khualzin-galbu mite in gam daai takin Jehovah om pihna phawk na in zang uh a, amaute thuaksiatna hangin phun phun ciak ciak tuan loin gam simtham leh mual kuam lak nangawn ah zong lungleng ngei lo thamlo in Pasian in migilote khut pan in buk nading mun hong pia hi ci in a lung dam uh hi. Nuam taka Amah bia thei ahih man un a ki paak uh hi. Galte in a delh zel hangun mualte guamte in amaute huu khia zel hi. Mualsang suang kawlpi zangte panin Pasian phatna la sa uh a, Rome galkapte in amau biakpiak lungdamna la aw te daai sak zo lo uh hi.
 
Hih Khrist nungzuite in gamtat khua heek siangtho, migi, thu nop-in lawp den (67) uh hi. Thumaan pen a inn a lo a lawm a minampihte uh leh amau mah mah’ nuntakna sangin zong manpha sak zaw uh hi. Khangnote lungsim sung ah tua thumaan a guan zawh nading hanciam uh hi. A khangno mah mah lai limphet-un Laisiangtho tawh pantah uh a, Pasian thukham a sianthona hilh uh hi. Laisiangtho bu tawm lua ahih man in a kammal te kam ngah uh hi. Mi tampi in Laisiangtho a lui leh a thak pan khawk sau pi pi kam ngah-in gen thei uh hi. Nisim nuntakna ah Pasian zia leh tong leh a thuphate kilang sak den uh hi. Naupang neute in a nisial nuntakna te uh hong huh hong pia Pasian migitna hi ci thei uh hi.
 
Nute pate in a tate uh it khengval-a a khah khong loh nadingun kikepsiamna a zongsangh sak uh hi. Amaute mai ah haksatna, sittelna, leh upna sih pihna nangawn om thei kha ding cih hilh uha, a neu lai lim phet uh a kipan in gentheihna a thuak zawh nadingun hilh in, uknate zui thei sak in amau thu-a thu angaihsut tawm theih ding zong a hilh uh hi. Na sep ding pia uh a, kam pau kidop nading te, thukhual in pilna a neih nadingte aneu tung pan kipan in hilh den uh hi. Keivom in a neek ding sa zongin a gep bangin Galte in kam sia mal khat bek mah a zak uh nangawn tawh a paupa bek thamlo in a u a nau uh za tampi nuntakna dong bei nang zong in biakna suahtakna a pu laak ngam peuh peuh suul zuih pah hi. Waldenseste in thumaan hangin leitung hamphatna leh a neihsa teng uh taan uh a, anuntak nading un genthei pipi in na seem uh hi. Mual lak lo khawh theih nading mun om peuh limtakin kho uh a, mual kuam lei hoih loh zaw deuh na te leh maul pang khawng lo-kee khawh beh lai uh hi. Ciil siamnading leh pumpi deih gawhna anial zawhna ding un naupangte pilna sin sak uh a, laipai en thei tei ciang bek a hi hi. Pasian in i nuntakna te ah sekhna deih a, i taangsapna te ngah nading in ei mah in na i sep kul in geel siamna, kidopna leh upna kisam hi, cih a hilh uh hi. Nakpi in seem a gim uh a hih hangin lungkim ve ve uh hi. Mihing-a i pian khiat phot nak leh tua te i sin pel mawh ding a Pasian seh a hi hi. Khangnote in nasep kuhkalna ah zongsatna a neih bang mah un lung pilna (68) zong nusia tuan lo uh hi. Tha hatna leh vaang khempeuh zong Pasian-aa hi a, i hih theih khempeuh Ama nasepna adingin i zat ding a hi hi, ci in ki hilh uh hi.
 
Vaudoi (a lawhna, Vaw Dua) pawlpite in Pope’ tungnun penna nial-in Laisiangtho bek tung nung in khial thei lo hi ci in leen uh a, siangthona leh gennopna te ah zong nungzuipi te hun lailim pua uh hi. A siate uh in Rome phungzite bang loin, Pope’ tungnun nial-in Laisiangtho bek tung nung in khial thei lo cih leen in, a Topa uh’ nungzui-in mi na seem zaw takpi uh hi. Amau in Pasian tuute cing uh a, lonona gam nuam ah, siangtho kammal pana nuntakna tui tawh a vaak uh hi. Kisathei-a puak babak mihingte kikhopna a ki zeem biak inn hoih leh Zum-Biak innpi (Cathedral) te tawh ki lehbulh-in, thumaan a genna ngai dingin Alp mual lim nuai peuh, lauhuai hun ciangin suangpi kaw hawm sung peuh ah Khrist naseem te ki khawm zaw uh hi. Pastor te in lungdamna thu bek hilh loin cina veh-in, naupangte thumaan sin pih uh a, upna lam pial te lam lak in, sanggam banga ki it kilem nadingin kinialna omte lem-in, na seem uh hi. Hun hoih ciangin sumpi kipia te tawh a ki vaak tei uh hangin Paul in tuipuan khui a sep bangin khutsiamna khat tek nei uh a, a tangsapna uh a ngah nadingin nasep khat peuh sem kawm kawm uh hi. A Pastor te uh kiang panin khangnote in pattahna ngah uh hi. A siam sinna uh ah pilna tuam tuamte zong a sin beh teei hang un Laisiangtho pen a bul pi a hi hi. Matthai leh Johan’ gelh Gospel bute kam ngah uh hi. Laikhak bute (Galati, Ephet, Timote, Kawlentu cih te) zong tampi mah a kamngah uh hi. Laisiangtho khawng zong teiuh a, pawl khatte a bu bup-in ahi zongin, Laisiangtho thu thuk kalh khiat nadinga a ki sam munte pawl khat teel khia-in a tom zaw in a tei uh hi. Pasian sanga lian zaw-a kibawlte in sawt vei pi a sel cipna uh sung panin Laisiangtho thumaan tua bangin hong kipuak to to hi.
 
(69)Lei kaw hawm khua mial sung ah meivak vak sa-in, Laisiangtho aneu, a lian khawk khat khit khat aban ban in lung duai cim taak lo in na tei khia sawn uh hi. Tua banga nasepna hang in khamcitak bangin Pasian deihna hong teel khia a, bawlsiatna in anuai ciangin tee semsem a hih na tua na seemte in a thei uh hi. Vantung mite in hih banga muanhuai naseemte kiim kot-in vil uh hi.
 
Khialna nin bung sung leh lampial thuciinte sung ah thumaan kammal te phumcip dingin Satan in papal siampite a sawl hangin, khuamial khang sung tawntung nin baang het loin a lam dangpi in tua thumaan pen na keem uh hi. Mite thukimna sang in Pasian kipsakna ngah zaw uh hi. Mite in a kitel a ol mah mah Laisiangtho khiatna te a haksa thei thei ding in bawl sawm uh a, a teci pan’na te a kileh bulh gawp dingin a bawl nuam uh hangin tuithukpi tunga tui hualpite a nawktan teembawpi bangin kisiatna khuasia kipeite Laisiangtho in nawk tan to hi. Ngun leh khamte in leimaitang sung lam ah a zing-zing zui-in a kisel khinkhian in a tokhia peuh peuh in sum manphate a ngah uh mah bangin, Laisiangtho zong a sung ah sum manpha abang thumaan te om a, hanciamna leh ki niam khiatna tawh thu ngen in a kal khia mi in tua thu manphate a ngah ding hi Laisiangtho pen minam khempeuh sin dingin Pasian in a sehsa a hih manin, nau pan’ lai, khangmoi lai leh khan khit hun cih dei dan omlo-a sin den ding a hi hi. Amah mah hong ki lahkhiatna maanbu bangin Pasian inLaisiangtho a zat a hi hi. I muh thak thumaan
 
 
14
 
khempeuh in a thu neipa nuntakzia hong lak zel hi. Amaute bawlpa deihna theih beh toh zel in kinai zawk toh toh theih nading leh Amah le mihing kikal a thu ki zakna leh kizopna dingin Pasian in Laisiangtho a hong piak a hi hi.
 
Weldenseste in Pasian kihtakna pen pilna bulpi hi ci in a pom uh manin, leitung tawh kizopna thute ah zong mit mawk gawp-in hai keei pah tuan lo uh a, nuntakna vai peuh mah ah mi dangte sangin gina zaw-in, lungsim puakzia zai zaw a, navak zaw uh hi. Mual lak sang innte panin khangno pawl khat France gam leh Italy (70) gam saang gol zaw te ah Alp gam pilna sanga a zai zaw sin dingin a puak uh hi. Tua khangnote in, upna pan a lam pialsak ding in Satan sawltakte’ lungsim kawi pilna leh a lauhuai kheemna te a va tuak zel uh hi. Ahih hangin a neutuung pan uh-a a ngah uh pat-tahna leh pilna pen tuate khempeuh a dal ding a ki gin kholhna a hi hi.
 
A va tun’ na uh saangte ah belh ding bang mah koih lo uh hi. A kizepna puansilhte zong mi dang aa bang loin na manpha pen a aneih uh khut gelh Laisiangtho vom sim theih nadinga kibawl khol kinken puante peuh a hi leeng luung zel hi. A kum a kha bei-a si le nanga a gelhsa uh tua laibu te vom kawi kawi uh a, mi muan mawh loh hun leh mun a tuah uh ciangin thumaan a saang nuam takpi mi a muh te uh kiangah a khawk a khawk cih banga a gelh te uh a pia khia zel uh hi. Waldenses khangnote in tua bang a agamtat theihna ding mah un a nute uh’ aang leh khuk tung panin a sinto pah uh hi. A masuan dingte uh thei uh a, a sep ding bangun aseem uh hi. Tua saangpi te sung panin thumaan um thei mite va ngah zel uh a, khat vei vei a thumaan bulphuh teng uh a saang buppi lawh in a ki zelh ciangin, papal makaite in upna susia lam pialna ci in beimang sak nuamin a sul zuih uh hangin kan khia zo het kei uh hi.
 
Khrist lungsim in gupna thupuak ding lungsim ahi hi. A piangthak mi lungsim in midangte zong Honpa kiang ah puak ding veina ahi hi. Vaudoi Khristiante in pianthakna lungsim nei uha, thumaan kem lih liah lel ding bek hi lo in a khua vak uh khua mial sungah taang khia sak ding in Pasian in deih hi cih phawk uh hi. Tua ahih manin Pasian kam mal ahi Laisiangtho’ vaangliatna tawh Romete khumcipna hong khia dingin a hanciam uh hi. Vaudoi siapi te pen thupuak sia dingin ki hilh masa a, thupuak nasep a seem nuam peuh in vakkawn sia seem masa phot ding a hi hi. Khuatual pawlpi khat a kep ma-in gam thak ah thupuak in kum 3 bang a seemphot sa hi zel uh hi. Tua thupuak nasep ah a kipiak zawh mah mahna ding in, (71) aangsung-khualna nial kul pha lua ahih manin tua teng phul sa ahih nak leh Pastor nuntakzia ding cing sak thei hi. Khangnote in gim ding leh lau huaina phu ding uh a, peuh zong sih lawh kha sop ding a hi zaw uh hi. Thupuak siate pen Jesu in A nungzuite a sawl khiat lai mah bangin 2 ta-in kop sak uh hi. Khangno naseem ciilte in a khang haam sa khat tawh a ki thuah uh ciangin a ki thuahpihpa makaihna tawh siam sin to zel a, tua a makai pa sawlna bang mang ding hi. Tua nasem khawmte pen kithuah pai suak ding ahih sam loh hangin, ki mu zel in thu ki kum zel ding uh a, thu ngen khawmin upna ah khat leh khat ki lawpsuah ding deihna a hi pi pen hi.
 
A thupuak nasepna uh in a hialna ciang ciang ki lang sak a hih manin a ngiimna tak tak pen alangtang adawk loh nading ki dop siam mah mah a kul hi. Thupuak naseemte in leitung nasep khat seem dinga sapna ngah bangin a dawk theih nadingin siamna khat bulphuh in nasep dang khat tawh athuah uh kulahih manin, sum bawl leh van zuak bangin ki neih kul hi. “Amaute in naipuan peuh suang manpha peuh leh van dang dang te pua uh a, kua mah in a lei zawh loh ding leh gamlapipi-a va zuak a kul ding vante tawh thupuak dingin a kuan pah uh ciangin, thupuak te akinolh theih na mun te ah vanzuak sumbawlpa bangin na ki dawn tuah zaw hi. Tua bangin kham sanga manpha zaw sum ahi thumaan pen mi tung ah puak sawn uh a, Pasian kiang pan pilna a ngah nadingun a lungsim uh puah to den uh hi. Sim tham takin Laisiangtho te, a bu bup-in a hi-a, a phel phel-in a hi zongin pua uh a, hun hoih a ngah uh ciangin a ki tuah pihte uh kiang ah tua khut gelh Laisiangthote lak khia zel uh hi. Pasian thu kigelhna laite sim nuam mi hong tho khia zel a, tua bang mite kiang ah a phel phel-in nusiat zel uh hi.
 
Hih thupuak nasep pen a tenna uh mual no taw zaang kuam sung leh mun zaangte pan ki pan ahih hangin gam zaipi hong zeel hi. A Topa uh’ aa mah bangin khe guak leh puansia tawh gimpi in khuapite pal tan-in khualzin uh a gam dangte ah a va lut in mun ci teng ah khaici manpha va theh kawi kawi uh hi. Amaute paina teng ah pawlpi hong po kawi kawi a, thumaan ading in thahna thuakte’ sisan in teci hong pang kawi kawi hi. Pasian (72) ni lianpi hong tun ciangin hih banga citakte sepna panin sal sunga khol ding kha manpha tampi ki la ding hi. Pasian thu in Khristian takte nasepna tawn-in mi inn sungtham lo in mi lungtang sung dongah simtham leh dam tak in a va lut kawi kawi hi.
 
Waldenses te adingin Laisiangtho pen, hun beisa-a Pasian in mite a donzia ciaptehna leh tu hun-a nasep ding hong piakna bang lel bek hi loin, hong pai lai ding siatnate leh minthanna dingte lahkholna laibu ahi hi. Na khempeuh beina mong ding gamla nawn lo cih um in thungetna le khitui tawh Laisiangtho a sim uh ciangin a manphatna thuk muh sem sem uh a, mi dangte tungah hot khiatna thu puak ding pen amau masuan in a ngaihsun uh hi. Tua a siangtho laidalte tungah teltaka kilak hotkhiatna dinga Pasian geelna thuguipite a sim uh ciangin, hehnepna leh lam etna tawh Jesu sungah a khamuang uh hi. Tua bangin khuavak in thuman theih siamna a piak ciangin lungdam mah mah uh a papal khua mialpi’ tuam cip mite kiangah khua vak puak ding a lung-gulh pen uh hi.
 
Pope leh phungzi te makaihna tawh mipite in mawhmai nadingin amau pumpi amawkna-in gawt bawl uh hi cih a mu uh hi. Gamtat pha suangin hotna ngah ding in aki hilh uh ciangin, a lungsim un amawhna bek uh mitsuan sak-a Pasian hehsak lua khin in ki ngaih sun uh ahih manin, maipha zonkikna in amau leh amau a ki gawtbawl mawk uh hangin mai sakna ngah tuan lo uh hi. Tua banga lungsim kisuanga gim mite Rome thu-upnate in a hen cipte ahi hi. Mi tul tampi in a lawma gual, a beh aphung, nusia-in a khan tawn uh nu ngak siangtho inn te ah lut-in a hun bei uh hi. Mi tul tampi in mawh maina leh khamuan na ngah na’ngin an ngawl ngawluha, savun keu tawh kisat-in, zan khuavak-in zanhak uh a, suang peek nom vot tung ah nai tampi pi bok-in, khual gamlapi pi thupha zonna in zin uh a, a kih tak huai zo zah-a ki gawt bawlna tawh amau leh amau ki bawl sia uh hi. Mawh ki suangtakna lungsim in nen cip ahih manin Pasian thuk kik ding lauthawnga amawkna pi-a kigimbawl mi tampite in lam etna khuavak zang khat (73)zong ngah kha lo in han sung ah a lut uh hi.
 
Waldenseste in tua khaa gilkialte nuntakna an pia nuam uh a, Pasian hong khap lungmuanna thupuak hilh nuam-in, eite lam etna Honpa Khrist lak nuam uhhi. Gamtatpha leh thupha bawlna in thukham palsatna pan hong hon khia hi cih a upna uh in upkhialhna lian pen a hi hi. Sepna thaman tawh suahtak ding lam etna in Khrist hong itna le hehpihna teng a heem khia a suak ahi hi. Mihingte apuuk khit ciangin Pasian kiang zuat kik nading bang mah bawl theih nei nawn het lo uh ahih manin Jesu a hong kigo ahi zaw hi. Khristian te upna pangpi in Honpa sihna leh thawhkikna bek ah ki bulphuh ding a hi hi. Mi khat in Khrist ahi bang banga saan’ ding hi a, Amah tawh kizopna pen i khutte leh i pumpi a kizop bang dan, leenggui hiang leh a guipi a kizop bang mahin Khrist tawh ki zom ding i hi zaw hi.
 
Popete leh phungzite in maigum leh etngamhuailo a hi gem gam ding bangin in Pasian leh Khrist’ nuntakna langhkhia sak uh hi. Honpa in mimawhte khasiat hetlo a hihmanin, siampite leh mi siangthote in palai sem in a vai hawm sak ding kisam hi ci-in um sak uh hi. Pasian thumaan a mu sa mite in ahih leh Jesu pen a hong khasiatpa, hong Honpa, mawhna van gik pua-a a gim mi khempeuh hong khut vaan-a Ama ki-ang zuan dingin hong sam den ahihna, tua bang mite tung ah lak nuam mah mah uh hi. Mihing in Pasian khap thute a muh tel theih loh nading Satan lam khaknate heem khia nuam mah mah uh a, mite in Pasian kiangah a mawhnate uh pu laak-in maisakna leh khamuanna ngah le uh deih sak mah mah uh hi.
 
Vaudoi thupuak siate in mite lungsim ah Gospel thumaan guang nuam lua mah mah uh ahih manin Laisiangtho pana ki gelh khia sawn a phel phel te ki dawmtakin pia khia uh hi. Hehna phula dingin Pasian in thu hong khen ding cih lauthawngin a kisungsia den mawhna net cip mite lungsim ah lam etna leh khamuanna ngah sak ding pen a lungkim pen pen na uh a hi hi. Amuk liing liing sa leh khitui luang sa-in khuk din kawm kawm-in a sang gamte mai ah mawh nei mite adingin lam etna maan khat bek a hong ki (74)kamciamna thu pulaak zel uh hi. Tua a khing cip, a mialsa lungtangte panin lungziinna meiilomte nil khiat sak-in, Dikna-Nitaang in salh vak a a dam theih nadingin na seem uh hi. Laisiangtho phel no no te sim in, a ngai mi in a zak nop lai teng leh thu omzia maan takin a mat theih dong sim pha pha uh hi. Tua a ki deih pha deuh munte lak ah, “Ama Tapa Jesu’ sisan in I mawhna khempeuh panin eite hong siangsak hi,” (1 John 1:7), cih te peuh, “Moses in gamlak khuam tungah sumngo gul a khai mah bangin Mihing Tapa zong hong ki khai ding a, Amah a um mi khempeuh nungta tawntung ding hi” (John 3:14, 15) cih te hi pha diak hi.
 
Rome te khem zawh loh mi tampi mah na om a, mihing peuh vantung mi peuh in mawhnei te adingin palai sem ding cih a lau huai upkhialhna tua mite in tel muh uh hi. Khuavak in a lungsim uh hong salh ciangin lungdam takin “Khrist in ka siampi hi. A sisan tawh kei a hong thoih dam hi. Ama biakna tau in kei ki pulaakna mun hi” hong ci uh hi. A pum a tang-un Jesu kicinna ah hong kipia uh a, “Upna lotawh kua mah in Amah lungdam sak zo lo hi” Heb. 11:6, hong ci thi the uh hi. “Eite in hotkhiatna i ngah nadingin leitung khempeuh ah Pasian hong piak min dang khat zong om lo hi” Sawltak 4:12 hong ci thei ta uh hi.
 
15
 
Hih khuasia in a nuai gawp mi pawl khat te adingin Honpa’ itna telcian hak zah in lian lua ta hi. Khuavak in tuiciin bangin amaute tuum in, suakta lua mah mah ta uh a hih manin, vangtung kah to pah ding zah mah mah bang uh hi. A khut te un Khrist khut muang takin leen a, akip den Khang Suangpi tung ah a khete nga uh ahih manin sih ding launa teng a bei hi. Honpa minthan theih nading ahih nak leh thong inn le kihaalna mei kuang nangawn en lah mah mah zaw ta uh hi.
 
Thumaan khuavak deih ahih nak leh, khat bek ahia, mi lomno khat ahi zongin omna mun simtham te ah Pasian thute ki sim khia a, thuman ki puak hi. Zan khuavak vak tua bangin hun ki zangh pah pah hi. Gupna thu amatcian mateng uh thupuak asimpa simna a cimtak theilo thungai mite lamdang sak huai zah phial ahi hi. (75) “Pasian in kei sumpi zong a saang takpi mah diam?”, “Kei hong mai tai zo ding hiam?”, “Kei hong maisak zo lai ding hiam?” cih dotnate kiza mun pen a, a dawn kik nadingin, “Van gik pua-a gim mite aw Ka kiang ah hong pai ta un, tawldamna ka hong pia ding hi”, Matt. 11:28 pen ki sim sak zel hi.
 
Upna in kamciam ah kinga sak ahih manin, nuamna tawh a dawn’ kikna uh in “Khual gamlapi ah mawhmaina zongin va zin kul nawn lo a, Pasian biakna mun siangtho munte haksapi-in zuat kul nawn lo hi. Jesu kiang ah mawhna tawh kihhuai pi mah in kong pai dinga, ka thu ngetna Amah in hong nuih san lo ding hi. “Na mawhna kimai sak zo hi’, Kei aa, keima aa teek, ki mai sak zen ding hi!” cih khawng a ki za hi.
 
Lungtang sungah lungdamna tuihual bangin hong kihual a, Jesu min pen lungdamna sumpite tawh hong ki pahtawi hi. Amaute lungdam in inn ah ciah uh a, khuavak theh khia dingin amau muh thak nuntakna lampi le thumaan te mi dangte tung ah gen sawn uh hi. Thumaan deih mite lungtang ah Laisiangtho kammal in tha khat-a thu a gen ciangin mul kim huai zah-in vanglian ki mu hi. Tua in a za mite lungtang ah kikhelna a pia Pasian’ aw a hi hi. Ki niam khiatna leh muan huai na te ban ah, lungsim thuk a neihnate,hangin thumaan kamtaaipa khat in ma ban zom in a ma ki dawk lam ki mu hi. Mun khempeuh panin a thu ngai mite in Amah koi pan hong pai a koi lam ah pai lai ding cih thute na ki dong kha ngei lo hi. A thu a zak uh ciangin nuam lel uh a, a masa-in lam dang sa-in, tua khit teh lung dam gawp lel-in, tua thu dot dingin seh kha lo uh hi. Amaute in a inn uh ah ciah pih dingin a zol uh ciangin amah in Tuu mangte zongin a veh ding ka hi hi, ci zel hi. Amaute khat leh khat in vantung mi hoh hi mai hiam? ci in ki dong uh hi..
 
Lei danga pai hiam, ahih kei leh a ki thei lo kawhawm sung khat peuh ah a nuntakna sial mai hiam, a hih kei lai leh a teci pan’na gam mun khat peuh ah a guhte keu cip ta hiam, mun tampite ah tua thumaan kamtaaipa kimu kha nawn lo hi. Ahih hangin ama nusiat kammalte kisia thei nawn lo a, mihingte lungsim sung ah na (76) seem den hi. A thupha bawlnate thukhenna ni ciangin a kim in ki mu ding hi.
 
Waldenses thupuak siate in Satan gam luh gawp uh a, khuamial vangliatna nakpi-in a ki gal ging sak zaw hi. Thumaan in mai a nawt lailai khak ding pang gige a, gilo kumpipa in ama sawltakte alin phawn hi. Ki niam khiat taka khual zin kawi kawi hih naseemte bawl-in amau nasepna pen lauhuai thei ding a hih lam Papal makaite in mu uh hi. Khuavak ki dal het kei leh thukhial meiilomte phiat siang-in mite a tuam cipna hong khia in mite lungsim Pasian bek ah ki nga dinga, Rome tungnun’ penna susia ding hi.
 
Hih tanglai thuciin upna a leen pawlte hong pian khiatna in Rome te lampialna kilang sak pen a hih manin, mudah in zong a bawlsia pen pah uh hi. Laisiangtho teng kaai khawm-in aap na ding thu a piak khiat ciangin a na nialna uh zong Rome te zak dah pen khat a hi hi. Amau in leitung panin hi bang mite ki phiat khia siang leh hoih ding hi ci in a ngim uh hi. Tu-in Pasian mite a teen’na mualtung ah a lau huai naseppi hong tung ta hi. A khaap lui teng uh zui-in bawlsiatna hong laangin, mawh baang lo Abel in tualthat Kain khutlum a thuakte bang hong tung thi-the ta hi.
 
A lote uh ki vat mai sak pah pah a, a teen’na inn te leh a biak inn te uh ki phel gawp sak ahih manin, mawhnei lo a thanuam mite inn leh lo munte keu gaw gam a suak sak zel uh hi. Sapi gilkial in sisan a liah khak cianga a kihtaak huai zawk bangin pope pawlte zong a bawl siatte uh’ thuakna hangin a thang paihna uh hong suuk zaw hi. Hih teci pang mite a tampi mualtung teng ah ki delh a, a bukna uh zaang lei ah sabet-in ki beng in, gam-mang lak kawl lak teng ah a taai nading uh ah a daal uh hi.
 
Hih mite a gamtat siatna uh mat khiat-a kawk tham ding lah bang mah om lo hi. A galte na ngawn un mi thu neem, zaaidam, mi hoihte ci in gen uh hi. Pope deihna banga Pasian a biak nop loh man un a mawhmat hi leh dih mawk hi. Mihing leh dawite kop in a khel thei pen a a phawk khiat uh sim mawhna te, (77) maitang salh nate, leh gawtbawlna te amau te tungah azang uh hi.
 
Rome in a ki mudah pawlte phiat siang ding khat vei sawm a, pope in zum thu (papal bull) pia khia in tua mite pen upna lampialte hi, thah siang ding hi, a ci hi. Amaute tha dah, tat sia, thupalsat, ci loin misiangtho bangin kibawl in “Tuu huang sunga tuute zol khia uh hi” cih thu tawh ki mudah a hi hi. Tua ahih manin pope thu piakna ah, “Tua thu tangpeek, kih huai a huaisia pawlte in hong kiciam ding uh a nial uh leh, gunei gulte sukzan bangin ki sat zan ding hi” ci hi. Hih a ki phasak thupiapa in a kammalte za kik kha ding ahih lam a phawk kha ding hiam? Thukhenna mai ah amah dawntuah dingin vantung laibute sungah na kiciamteh ahihna thu a thei nangap ding hiam? “Ka sanggamte a neu pen khat tunga na bawlna uh Kei tunga hong bawl na hi uh hi”, Jesu in ci hi. Matt. 25:40.
 
Upna lampial te bawl siatna ah hong huh ciat dingin tua zum thupiak (bull) tawh pawlpi mi khempeuh samin a zawn hi. Tua nasepna ah a tha lawp nadingun, “Taangpi mawhna a hi-a aituam mawhna hanga a thuak ding uh daan khempeuh pan maisak ahih nadingun upna pial te su mang ning, ci in ki ciamna khat peuh hong nei pepeuh te, a maan lopi-a a neih khat peuh zong tang suak thei ding hi. Upna pial mi a thah nading ah zong mithat hihna pan mawh maisakna piak kholhsa hi dingin khaam hi. Tua thu in Vaudoi tawh kinai nateng phiat sak a, a mite khem peuh uh kiang ah tua te tawh kizom nawn lo dingin thupia in, kuamah in amaute huh thei lo ding, a ut pepeuh in amaute neihsa na te sut thei ding,” ci in thu pia hi. Hih laibu in na khempeuh te’ Topa a kihih sakna lak hi. Tua pen Dragon gulpi hawkna aw hi a, Khrist’ aw hi lo hi.
 
Papal makaite in Pasian thukham bangin nuntak ding vai hawm lo uh a, Rome deihna banga a phuat khiat uh ngeinate banga nuntak ding vai hawm zaw in mi khempeuh tua bangin zawh thawh thu tawh zuih sak a sawm hi. Khawsik mul thawh huai no no hong bawl uh a, Pope te leh phungzite in kih-huaina a tuam tuam leh Pasian neu bawl na te, Satan deih bangin phuangphuang mai uh hi. A omzia peuh mah uah migitna om him him lo hi. Khrist khai lum in, sawltakte that lupna lungsim leh, sisan luan sak bek a uuk Nero in a khan’ (78) sung teng a thumaan te athah nop bang in Pasian’ it mite leitung pan-a siak siang ding nakpi-in hanciam uh hi. 
 
Kum za tampi sung Pasian a kihta hih mite tung ah bawlsiatna tung a, lungduai takin a thuak thuakna man un Honpa in amaute a pahtawi hi. Tua bawlsiatna crusade lak mah ah thumaan theh khia dingin thupuak siate ki sawl khia a, saseh saat bang ding a hih uh thei napi kuan khia ve ve uh hi. Amaute sabet-in ki benga, a sisan uh in khaici tuh bangin gah hong nei zel hi. Tua bangin Luther pian ma a kum za lom tampi sung Waldenses te in Pasian teci na pang uh hi. Gam teng leiteng ah ki theh kawi kawi uha, Wycliffe huna ki pan khia biakna Puahphatna khaici na tuh in, Luther hun dong, tua pan-in mai nawt to zel-in hun bei ding cianga “Pasian thumaan leh Jesu Khrist tecipanna” tawh kizom to ta ding hi. Rev. 1:9.

16